О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim

2.2. Xоtirа аssоtsiаtsiyalаri.
Inson muayyan daqiqalarda, lahzalarda dolzarb paytda bevosita idrok qilinayotgan 
narsalarni go‘yo ko‘rishda, eshitishda da-vom etayotgandek tuyuladi. Ushbu jarayon 
kelib chiqishi jihatidan be-qaror, hatto o‘zgaruvchan, lekin ular shu qadar maxsus 
tajriba ortti-rish mexanizmlarning faoliyatida muhim ahamiyat kasb etadi, shu bo-
isdan ularning roli shu qadar ahamiyatliki, bu jarayonlarga esda olib qolish, esda 
saqlash, axborotlar, ma’lumotlar, xabarlarni qayta esga tushirishning alohida turi 
sifatida qaraladi. Ushbu jarayon, odatda, psixologik fanda qisqa muddatli xotira deb 
ataladi. Juda ko‘p qaytarishlar va qayta tiklashlar natijasida material-ni uzoq 
muddatli xotiradan farq qilgan holda qisqa muddatli xoti-ra bir marta hamda juda 
qisqa vaqt oralig‘ida idrok qilish va shu ongdayoq qayta tiklashdan so‘ng qisqa 
muddatli esda olib qolish bilan xarakterlanadi. Hozirgi zamon ilmiy adabiyotlarida 
qisqa muddatli xotiraning quyidagi atamalari mavjud: «bir lahzalik», «zudlik», 
dastlabki, qisqa muddatli va boshqalar. Operativ xotira. Inson tomonidan bevosita 
amalga oshirilayot gan faol, tezkor harakatlar, usullar uchun xizmat qiluvchi 
jarayonni anglatuvchi mnemik holat operativ xotira deb ataladi. Hozirgi za-mon 
psixologiyasida ushbu holatni namoyish qilish uchun ushbu misol keltiriladi: 
matematik amalni bajarishga kirishar ekanmiz, biz uni muayyan bo‘laklarga ajratib 
hal qilishni maqsad qilib qo‘yamiz. Shu boisdan, oraliq natijalarini yodda saqlashga 
intilamiz, niho-yasiga (oxirga, yakunlanishga) yaqinlashgan sari ayrim materiallar 
esdan chiqa boshlaydi. Mazkur holat matnni-talaba yoki o‘quvchi tomonidan 

---

20 
o‘qishda, uni ko‘chirib yozishda, ijodiy fikr yuritishda, akdiy faoliyati amalga 
oshirishda yaqqol ko‘zga tashlanadi. Mazkur faoliyatda xotiraning birliklari deb 
nomlanadigan qism-lar (bo‘laklar, parchalar), hajmi va ko‘lami u yoki bu 
faoliyatning muvaffaqiyatli yakunlanishiga ta’sir ko‘rsatadi. Xotirada omilkor, 
tezkor birliklarni tarkib topishida ana shu qismlarning aniqlov-chilik ahamiyati 
kattadir. Qismning hajmi, ko‘lami, aniqligi, la-billigi, taktik va startegik xususiyatga 
ega ekanligi muhim ahami-yatga ega (misol uchun: pochta qutisi). Ramziy ma’noda 
yuqorida qisqa-cha mulohaza yuritilgan xotira turlari quyidagicha uzviy bog‘liqlik-
ka egadir: operativ-qisqa muddatli va uzoq muddatli. 
