O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirli Buxoro davlat universiteti

5.2. Mis asosidagi qotishmalar (Bronzalar) 
 
5.2-rasm. Bronza. 
Bronzalar. Mis bilan qalay qotishmasi bronza deyiladi. Ma’lum, 
qalay qimmatbaho metall bo’lganligi sababli, uni tejash hamda 
qotishma xossalarini zarur tomonga o’zgartirish maqsadida bronza 
tarkibidagi qalay qisman yoki to’la Al, Fe, Pb, Zn va boshqa 
elementlar bilan almashtiriladi. Masalan, Al kiritish bilan alyuminiyli 
bronzalar (masalan, BrAB, BrA7), Pb kiritish bilan qo’rg’oshinli 
bronzalar (masalan, BrS30), berilliy kiritishh bilan berilliyli bronzalar
(masalan, BrBg), Si kiritishh bilan kremniyli bronzalar (BrKMTS3-1) 
va 
boshqalar 
olinadi. 
Qalayli bronzalarning cho’zilishhiga 
mustahkamligi σ
v
q150-350 MPa, nisbiy uzayishi δq3-15% bo’ladi. 
Bronzalar GOST 613-79 bo’yicha harf va raqamlar bilan quyidagicha 
markalanadi. Masalan, BrA11J6N6, bu yerda Br bronzaligini, A 
qotishmadagi alyuminiy 11%, J temir 6%, N nikel 6% ligini
bildiradi, qolgan qismi esa misdan iborat bo’ladi. Bronzalar 
texnologik ko’rasatkichlariga ko’ra bosim bilan ishlanadigan va 
quymalar olinadigan bronzalarga ajratiladi. Bosim bilan ishlanadigan 
bronzalar (BrOTSSN3-75-1, BrOTSS5-5-5 va boshqalar) da listlar,
sterjyonlar, truba va boshqalar ishlanadi. Quyma bronzalar (BrAJ9-
4L-BrOF10-1 va boshqalar) don vint, vtulka, chervyak va boshqa 
detallar zagotovkalari quyish yo’li bilan olinadi. Shuni aytishh 
kerakki, mis qotishmalari strukturalarini o’rganishhda xuddi qora 
metallar singari namunalardan shlaflar tayyorlanadi va strukturasi 
mikroskop ostida ko’riladi. Bunda reaktiv sifatida masalan, 10gFeCl
3
,
30cm
3
HCl va 360 sm
3
N
2
O olinadi. Suvga bir oz spirt qo’shilsa 
ham bo’ladi.

---

45 
19-jadval. 
Markasi 
σ
v
, MPa 
kgk/mm
2
δ
,% 
NV, MPa 
(kgk/mm
2
) 
Ishlatilishi 
L90 
L80 
260 (26) 
320 (32) 
4
5 
5
2 
530 (53) 
530 (53) 
Truboprovod detallari, fl anetslar, 
bobishkalar tayyorlashda 
L69 
320 (32) 
5
5 
550 (55) 
Issiqlik almashinuvchi agregatlar 
da 
LS59-1L 
200 (20) 
2
0 
800 (80) 
Vtulkalar armaturalar, shakldor 
quymalar olishda 
LmiS 58-
2- 2 
350 (35) 
8 
800 (80) 
Antifriktsion detallar (podship-
nik, vtulka)lar tayyorlashda