O’zbеkistоn rеspublikasi оliy va o’rta maxsus ta’lim vazirlig namangan muhandislik-texnologiya instituti

Azotli, fosforli va kaliyli o‘g‘itlar. 0 ‘g‘itlar orasida azotli, fosforli va kaliyli o‘g‘itlar eng katta ahamiyatga ega.
Azotli о ‘g ‘it lar tarkibida, ilgari ta’kidlab o‘tilganidek, bogiangan azot boiadi. Bular selitralar (natriy, kaliy, ammoniy va kalsiy nitratlari), ammoniy turlari, suyuq ammiak, ammiakli suv, mochevina — CO(NH2)2 (qoramollar ozigiga ham qo‘shib beriladi, tarkibida eng ko‘p — 47% azot boiadi) va b. Hozirgi vaqtda bu o‘g‘itlardan eng ko‘p ishlatiladigani ammiakli selitra, ya’ni ammoniy nitratdir. U bir-biriga qovushib qolmasligi uchun donador (granula) holda ishlab chiqarilidi.
Fosforli о ‘ g ‘ i 11 a r — bular fosfat kislotaning kalsiy va ammoniyli tuzlaridir. Ular ishlab chiqariladigan barcha mineral o‘g‘itlarning yarmini tashkil etadi. Eng ko‘p tarqalgan fosforli o‘g‘itlar quyidagilardir.
Fosforit talqoni, fosforitlarni mayda tuyish yoii bilan olinadi. Uning tarkibida kam eriydigan tuz, Ca3(P04)2 borligi sababli o‘simliklar faqat kislotali tuproqlarda — podzol va torfli tuproqlardagina o ‘zlashtirilishi mumkin. Mayin tuyilganligi, shuningdek uni tuproqqa kislotali o‘g‘itlar, masalan, (NH4)2S 04 yoki go‘ng bilan birga solish o‘zlashtirilishini osonlashtiradi.
Oddiy superfosfat, apatit va fosforitlaiga sulfat kislota bilan ishlov berish orqali olinadi. Ishlov berishdan maqsad — o‘simliklar har qanday tuproqda yaxshi o‘zlashtiradigan eruvchan tuz olishdir:
Ca3(P0)4+2H2S04=Ca(H2P04)2+2CaS04
Donador o‘g‘itlarning kukunsimon o‘g‘itlarga nisbatan ancha afzalliklari bor: ularni saqlash oson (qovushib qolmaydi), o‘g‘it seyalkalari yordamida tuproqqa solish qulay, lekin asosiysi — u ko‘pchilik tuproqlarda hosilni ancha oshiradi.
Q o ‘sh superfosfat — tarkibi Ca(H2P 0 4)2 boigan konsentrlangan fosforli o‘g‘it. Oddiy superfosfatga nisbatan taqqoslanganda tarkibida ballast — CaS04yo‘qligi jihatdan afzal. Qo‘sh superfosfat ikki bosqichda olinadi. Dastlab fosfat kislota olinadi . So‘ngra apatit yoki fosforit fosfat kislotaning suvdagi eritmasi bilan ishlanadi. Boshlangich moddalarning miqdori quyidagi tenglamaga muvofiq olinadi:
Ca3(P04)2+4H2P0=3Ca(H2P04)2
Pretsipitat — tarkibi C aH P04• 2H20 boigan konsentrlangan fosforli o‘g‘it. Suvda kam eriydi, lekin organik kislotalarda yaxshi eriydi. Fosfat kislotani kalsiy gidroksid eritmasi bilan neytrallash orqali olinadi:
H3P 0 4+ C a(0H )2= C aH P04 • 2Н ,0
Suyak talqoni, uy hayvonlariningsuyaklarini qayta ishlab olinadi, tarkibida Ca3(P 04), bor.
Ammofos — tarkibida fosfor va azot bo‘ladigan o‘g‘it. Fosfor kislotani ammiak bilan neytrallanganda hosil bo'ladi. Odatda tarkibida NH4H2P 04 va (NH4)2H P04 boiadi.
Shunady qilib, fosfat kislotaning kalsiy va ammoniy tuzlari fosforli o‘g‘itlar hisoblanadi.
Kaliyli o ‘g ‘itlar ham o‘simliklarning oziqlanishi uchun zarur. Tuproqda kaliy yetishmasa hosil va o‘simliklarning noqulay sharoitga chidamliligi sezilarli darajada pasayadi. Shu sababli, qazib olinadigan kaliy tuzlarining 90% ga yaqinidan kaliyli o'g'itlar sifatida foydalaniladi
Eng muhim kaliyli o‘g‘itlar quyidagilardir:
1) ishlov berilmagan tuzlar maydalangan tabiiy tuzlardan, asosan silvinit NaCl • KC1 va kainit MgS04 • KC1 • 3H20 minerallaridan iborat.
2) konsentrlangan o'g'itlar tabiiy kaliyli tuzlarni qayta ishlash natijasida olinadi, bular KC1 va K2S04.
3) у о g ‘ о с h va torf kuli tarkibida potash — K2C 0 3 bo'ladi.
Tarkibida mikroelementlar bo'ladigan aralash o‘g‘itlar ishlab chiqarishga alohida e’tibor beriladi
Boshlash uchun, uni mineral o'g'itlarning turli xil turlarida va ularni tasniflashda tushunish kerak. Kattaroq parvarishlash kerak bo'lgan juda ko'p jihatlar mavjud. Bu tartibda boshlaylik.
Azotli o'g'itlarni tasniflash:
Tarkibiga qarab turli xil o'g'itlarning uch turi mavjud:

• 
  Ammiak. Faqat kislotalilik darajasi past ko'rsatkichda joylashgan tuproqlarda amalga oshirilishi tavsiya etiladi. O'simlik yaxshi so'rilganligi sababli, o'g'it uzoq vaqt davomida saytda qolishi mumkin. Siz ammiak azotini ekishdan oldin va o'rim-yig'imdan keyin o'tkazishingiz mumkin.
  
• 
  Nitratlar. Echim nitrat azotidan tayyorlangan, keyinchalik tuproqqa qo'shilgan. Shu munosabat bilan ularda uzoq harakat qilishmaydi. Birinchi badallar odatda ushbu bahorning boshlanishi bilan amalga oshiriladi. O'simliklar bunday o'g'itlarni juda yaxshi biladi, shuning uchun bog'bonlar ko'pincha ularni oziqlantirish va yozda ishlatishadi.
  
• 
  Azotda. Bunday oziqlantiruvchi juda tez harakat qiladi va ayniqsa tuproqni kislota uchun zarur bo'lgan joyda samarali bo'ladi. Agar emid azotida juda yuqori harorat bo'lsa, u ammiak o'g'itlarining shakliga tushadi. U kamdan-kam hollarda asosiy o'g'it sifatida ishlatiladi, shunda u faqat ovqatlantirish shaklida ishlaydi.
  

Fosforli o'g'itlarning tasnifi:

• 
  Superfosfat (ehtimol ikki yoki sodda). Submfosfat - bu juda yaxshi eriydigan va har qanday turdagi va kompozitsiyaning tuprog'ida ishlatilishi mumkin bo'lgan universal o'g'it. Suvga cho'mib qo'yganingizdan so'ng, siz hatto aralashtirolmaysiz, chunki tarqatish deyarli darhol sodir bo'ladi.
  
• 
  Yog'ingarchilik. Faqat zaif kislotalarda eriydi. Uni suvda eritishga harakat qilish foydasiz, chunki bu deyarli imkonsiz. Agar saytingizda kislotali tuproq bo'lsa, faqat qo'llash tavsiya etiladi.
  
• 
  Eritib yuborish juda qiyin bo'lgan boshqa o'g'it. Uni qo'llang, shuningdek, cho'kindi tuproqda. O'simlikning boshqa joylarida shunchaki uni o'zlashtirmang. Sof shaklda bu mumkin emas, lekin undan faqat tuproq bilan sinchkovlik bilan qo'zg'atilgandan keyingina.
  

Kaliyli o'g'itlarning tasnifi:

• 
  Kaliy xlorid. Uning birinchi plyus shundaki, u suvda juda yaxshi eriydi. Ko'zli yoki loy tuproq ustozlari ustuvor bo'lgan sohalarda foydalanish tavsiya etiladi. Tuproq ichida biroz sekin keladi, lekin har doim o'z vaqtida. Ayniqsa, undagi o'simliklar kerak, ildiz tizimi kuchli zaiflashadi.
  
• 
  Kaliy tuzi. Xuddi kaliy xloridi kabi, juda eriydi. Bog'bonlar ko'pincha qumli tuproqqa kaliy tuzidan foydalanadilar, chunki ko'pincha kaliyga muhtoj bo'lish qiyin. U bahor va yozda ishlatilishi mumkin, ammo kuzgi qo'llanmadan voz kechish yaxshiroqdir, chunki er osti suvlari tezda ovqatlantirish bilan juda tez qizaradi.
  

Bu mineral o'g'itlarning tasnifi va ularning kichik guruhlarining tasnifi.