O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pеdagogika univеristеti tarix fakulteti

Huquqiy tartibga solish mehanizmi va uning elementlari.
Huquqiy tartibga solish mehanizmi jamiyatda kishilar o’rtasidagi turli ijtimoiy munosabatlarni huquqiy normalar bilan tarotibga soladi. Shuning uchun huquqiy tartibga solish mehanizmi davlatni huquq ijodkorlik faoliyatini rivojlantirishda, huquqni qo’llaishda va ularni takomillashtirishda muhim rol uynaydi.
Huquqiy tartibga solish mehanizmi to’rtta bosqichga bo’linadi. Birinchidan, jamiyatda ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy normaning yaratilishi. Ikkinchidan, amaldagi huquqiy norma asosida taraflarning huquq va burchchlarini paydo bo’lishi va huquqiy normaga amal qilshlik. Uchinchidan, huquqiy normada belgilangan holatlarda taraflarga huquq va majburiyatlar paydo bo’lganda subyektiv huquq va burchlarining amalga oshirilishi. Turtinchidan, huquqni qo’llaish.
Huquqni tartibga solishning yuqoridagi bosqichlariga tеgishli holda, uning mеxanizmini 4 ta asosiy elеmеnti ajratiladi:

1) xuquq normasi;

2) xuquqiy munosabatlar;
3) xuquq va majburiyatlarni tadbiq etish;
4) xuquqni qo’llash aktlari.
Huquq normasi - xuquqii tartibga solishdaga boshlanqich yuridik baza sifatida yuzaga chiqadi, chunki uning dispozitsiyasida shakllangan va zarur bo’lgan qulqning modеli o’z ifodasini topadi. Huquqiy normalar halk irodasi, davlatning zo’rlik kuchi bayon etiladi, bu norma orqali urnatilgan huquqiy tartibga solinayotgan ijtimoiy munosabat ishtirokchilariga yetkaziladi. Huquqiy normada, huquqiy munosabatda katnashuvchi subьyektlarni huquq va burchlari, vakolat doiralari va ularning amalga oshirilish usullari ko’rsatiladi.
Huquqiy normalarda hayotda kishilar amal qiladigan turmush qoidalari belgilanadi. Shu turmush qoidalari kishilar o’rtasidagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish uchun asos bo’lib hizmat qiladi. Masalan; fuqarolar mehnat q’ilish huquqiga egadir. Bu umumiy konstitutsion normadir. O’zbekiston Resaublikasi Mehat kodeksining 25-moddosidabu normaning bajarilishi ta’minlanib, holimni ishga qabul q’ilish korhona, tashqilot, muassasa rahbarlari tomonidan buyruq bilan rasmiylashtirish ko’rsatilgan. Hodimni ishga qabul q’ilish buyruq chiqqandan keyin amalga oshadi.