O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o’zbek tili va adabiyoti universiteti

Dilshod Rajabov va Abusaid Ko’chimov asarlari tahlili 
Dilshod Rajabov 
(1964-yilda tug`ilgan) o`zbek bolalar sheriyatining 
istedodli vakillaridan biri. U Buxoro viloyatining Shofirkon tumanida tug`ilgan. 
1990-1993-yillar Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika instituti 
aspiranturasida o`qib, "80-yillar o`zbek bolalar sheriyatida poetik mahoratning 
ayrim masalalari" mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini himoya qilgan. 1994- 
2004-yillarda O`zbekiston Davlat matbuot qo`mitasida, O`zbekiston yozuvchilar 
uyushmasi "Adabiyot jamg`armasi" nashriyotida, Respublika "Shahidlar xotirasi" 
xayriya jamg`armasida turli lavozimlarda ishlagan. 2005-yildan buyon 
O`zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligining "Muhofaza" 
jurnali, "Vaziyat" gazetasi birlashgan tahririyatida bosh muharrir o`rinbosari 
sifatida faoliyat yuritmoqda. Yuzdan ortiq ilmiy, ilmiy-ommabop va publitsistik 

---

11 
maqolalari chop etilgan. Bugungi Dilshod Rajab yosh kitobxonlarga "Otamning 
bog`i", "Daryo ko`ngil", "Jilvon o`g`loni", "Alifbo", "Sanoq", "Sukut sarhadi", 
"Tanish tovushlar", "O`n o`rtoq, sanab boq", "Poyezdning bolasi", "Baxshi bola 
yaxshi bola" singari o`ndan ortiq she’riy va nasriy kitoblari bilan yaxshi tanish.
 
Dilshod Rajab ijodining eng diqqatga sazovor jihati, avvalo, shoirning ona 
tiliga, tilimizning so`z boyliklariga etiborida namoyon bo`ladi. Fikr dalili sifatida 
"Panshaxaning sheri"ga murojaat qilaylik:
O`ylab so`yla, Birodar, Besh panja ham Barobar. To`rtlik shaklidagi ushbu 
she’r "Besh panja barobar emas" maqoli asosida yaratilgan bo`lib, bir qarashda, 
panshaxaning e’tirozida jon borga o`xshaydi, chunki uning besh panjasi ham 
barobar, uzunligi bir xil. Aslida esa, maqolning mohiyati, u, avvalo, insonga nisbatan 
qo`llanilishida namoyon bo`ladi. Biroq sherda barcha narsaga hayrat ko`zi bilan 
qaraydigan, har bir hikmatni o`z tajribasi asosida qayta yaratishga intiladigan 
sinchkov yosh bola nuqtayi nazaridan qaraydigan bo`lsak, bu yarim hazil, yarim chin 
sher ijodkorning o`ziga xos topilmasi ekanligiga iqror bo`lamiz. Chunki shoir ham 
olamga yosh kitobxonining hayratga to`la hamda sinchkov nigohi bilan nazar 
solayapti, yosh bola nazdidagi har bir sir-sinoatni ayni uning nuqtayi nazaridan qayta 
kashf etayapti. To`rtlikni yosh kitobxonga manzur qiladigan jihat esa hayot 
haqiqatini qanday talqin qilishdan kelib chiqadigan badiiy haqiqatni anglab yetishga 
borib taqalib, uning muvaffaqiyati ham shu bilan belgilanadi. "Bug`doyning taqdiri" 
she’ri go`yoki biz bilan siz har kuni ko`rib odatlanib qolgan oddiygina bug`doy 
yetishtirilishi jarayoni tasviridan iboratday tuyilsa-da, aslida, she’r mohiyatida, 
mubolag`asiz, ulkan hayot haqiqati turadi: 
Maysa edi, ona oftob
Boshidan nur to`kardi.
Yuvar edi yomg`irlar goh, 
Yellar silab o`tardi.

---

12 
O`sib kamol topdi durkun,
Rosa pishib yetildi.
Sinovlardan o`tkazmoq-chun 
Bir kun olib ketildi.
Avval, avval bilmoq lozim 
Chidam-u bardoshini.
Yuritdilar boshidan zil
Tegirmonning toshini.
Endi uning pokligin ham 
Bir tekshirish kerak-da.
Mayin, oppoq un bo`lsa-da,
O`tkazdilar elakdan.
Suv quydilar, mushtladilar, 
Ming bir ko`yga soldilar.
Qizib turgan tandirga ham
Bir kiritib oldilar.
Non bo`lgach, u, sabr qilib
Bor sinov-otashlarga,
E`zoz qilib, ko`zga surtib,
Ko`tardilar boshlarga.
She’rni o`qir ekansiz, "inson hayotda o`zining munosib o`rniga ega bo`lish 
uchun qanchadan qancha sinovlarga mardlarcha bardosh berishi, hayotdagi 
qiyinchiliklarni sabr-toqat bilan yengib chiqishi kerak?" - degan ritorik so`roq 
beixtiyor xayolingizga kelishi shubhasiz. Chunki bug`doy maysaligidan voyaga 
yetgunicha sherda tasvirlangan jarayonlar, yani pishib yetilgandan keyin boshidan 
tegirmonning zil toshi yurgizilishi (un tortish jarayoni), hosil bo`lgan unning elakdan 
o`tkazilishi (tozalash jarayoni), unga suv quyib mushtlanishi (xamir qorish jarayoni), 
qizib turgan tandirga kiritilishi (non yopish jarayoni) va nihoyat, u sabr-toqat bilan 

---

13 
barcha sinovlarga bardosh berib, pishib yetilgan nonga aylanishi natijasida 
ezozlanib, ko`zga surtilib, boshga ko`tarilishi - bularning barchasi - jonlantirish 
sanati va ijodkor badiiy mahoratining qip-qizarib, singib pishgan non singari ardoqli 
mahsuli. Bir qarashda, yarim hazil - yarim chin bo`lib ko`rinadigan ushbu sher yosh 
kitobxon uchun ibratning go`zal va takrorlanmas namunasi. Zero, aslini olganda, har 
bir hazilning tagida ham uncha-muncha yuzaki qarashlarga ko`rinavermaydigan 
haqiqat uchqunlari bor. Shoir esa biz bilan siz uchun shunchaki oddiygina 
tuyiladigan kichik narsadan ulkan badiiy haqiqatni ko`ra olishi va uni go`zal badiiyat 
qobig`ida tasvirlab, siz-u bizga manzur qila olishi bilan ham ijodkordir. Dilshod 
Rajabning "Eng buyuk boylik", "Toshning boshi", "T" to`g`risida ertak", 
"O`g`rining qismati" ertaklari o`zbek adabiy ertakchiligiga munosib hissa bo`lib 
qo`shiladi. Uning ertaklaridan biri "Toshning boshi" "T" to`g`risida ertak" bo`lib, 
tovush va harflarning qudratini tushuntirishga xizmat qiladi. Toshdagi "T" harfining 
jonlantirilishi yosh kitobxonni qiziqtirishi tabiiy: 
Ertakda tavze, ya’ni tovush takroridan o`rinli foydalanilgan: 
Tosh qotibdi shunda tosh, Tunda ajalning o`zi. Turar tishi g`ijirlab, Tikib arofat 
ko`zin. Dilshod Rajab o`z she’rlarida o`xshatish, sifatlash, jonlantirish, anafora, 
tavze, takror kabi badiiy san’atlardan foydalanib, she’rlarining ohangdorligini, 
mazmundorligini oshiradi. Shoir asarlari badiyati bilan ham ajralib turadi. Uning 
sherlarida Vatan obrazi asosiy o`rin tutadi. Shoir majoziy obrazlar yordamida 
bolalarga to`g`ri talim berib, ularning barkamol avlod bo`lib yetishuviga munosib 
hissa qo`shmoqda.