O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti

Dunni idrok etishda falsafiy dunqarashning o‟ziga xos roli- unda dunyoni bilish, sezish, ko‘rish va 
tushunishning butunlay yangi sohasi – falsafa vujudga kelishida namoyon bo‘ladi. Darhaqiqat falsafa – bu nafaqat u 
yoki bu odam dunyoqarashining shakli, balki ijtimoiy ong shakli, odamlar borlig‘i va bilishining umumiy 
tamoyillari, ularning dunyoga munosabati aks etuvchi, tabiat, jamiyat va tafakkurning eng umumiy qonunlari kashf 
etiluvchi va ta‘riflanuvchi ma‘naviy faoliyatdir. ya‘ni bu dunyoga va insonning undagi o‘rniga nisbatan 
qarashlarning umumiy tizimidir.
Bunday qarashlar zamirini savollar va insonning ularga javob to‘ish istagi yotuvchi oqilona yo‘l bilan olingan 
bilimlar majmuini tashkil etadi. Ammo bilish shunday bir tabiatga egaki, bir savolga javob ko‘pincha boshqa bir 
talay savollarni yuzaga keltiradi va ba‘zan muammoga nafaqat oydinlik kiritmaydi, balki uni yanada chigallashtirib, 
insonning qiziquvchanligini oshiradi va yangi tadqiqotlarga da‘vat etadi. Xullas, bu yerda ijod, tinimsiz izlanish, 
yangilikka intilish to‘g‘risida so‘z yuritiladi.
Agar mifologiya va dinda javobga urg‘u berilsa, bilishning butun mazmuni unda mujassamlashsa, falsafada 
savol, masala birinchi o‘rinda turadi. U to‘g‘ri va yaxshi ta‘riflangan bo‘lsa, muammoning mohiyati aniq aks etadi. 
1
Al –Fоrоbiy. Fоzil оdamlar shahri. -T.: SHarq, 1999 –B.93-94. 

---

Savol, masala insonni ijodga rag‘batlantiradi, toki unga qoniqarli javob olinib, haqiqatning tagiga yetilganiga 
ishonch paydobo‘lmagunicha insonni izlanishga da‘vat etadi. Bunda savolning o‘zi, muammoning qo‘yilishi 
javobdan kam ahamiyat kasb etmaydi, ba‘zan undan ham muhimroq deb qaraladi.
SHuni ham qayd etib o‘tish lozimki, falsafa, garchi muayyan natijalarga, mukammal ta‘riflarga, uzil-kesil 
xulosalarga intilsa-da, lekin shuning o‘zi bilan kifoyalanmaydi. Falsafani avvalo inson madaniyati sohasida yuz 
berayotgan, turli qarama-qarshiliklar va o‘zaro ta‘sirlar bilan uzviy bog‘liq va ayni vaqtda o‘zga sohalarga o‘tish va 
ularda gavdalanish qobiliyatiga ega bo‘lgan ma‘naviy jarayon sifatida tushunish lozim.
Bundan xulosa shuki, falsafiy mushohada yuritish savol berish, shubha qilish, javoblar izlash va kuni kecha 
yechilgan deb hisoblangan, shak-shubhasiz bo‘lib tuyulgan masalalarga qaytish demakdir. Falsafa uchun «boqiy», 
uzil-kesil aniqlangan haqiqatlar, «noqulay», «ilmoqli» savollar yoki man etilgan mavzular mavjud emas. Falsafa 
savollar berish, narsalar va hodisalar mohiyatini anglashga urinish orqali bilish doirasini kengaytirishga harakat 
qiladi.
Xullas, falsafa haqiqat qanday bo‘lsa, uni shunday ifodalab ko‘rsatishdir, din esa –uning ramziy, timsoliy aks 
etishi. Falsafa asos va mohiyat bo‘lsa, din timsol va shakl. Dialektik munozara usuli jamiyatning kam sonli ayonlari 
uchun kerak. Vahiy yo‘lidagi ifoda – xalq ommasining idroki, tarbiya va ta‘limi uchun kerak.