O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti
Download 0.84 Mb. Pdf ko'rish
|
2020 lugʻat
|
ELEKTORENSEFLLOGRAMMA (EEG )- miyaning bioalektrik faolligini kuchaytirgich yordamida yozib oladigan maxsus apparat. EFFEKTOR - qabul qiluvchi retseptorlardan farq qiladigan refleks halqasining bajaruvchi qismi (mushak, bez) yoki signallarni kabul qiladigan xujayralar, mushak to‘kimalari ishini yoki turli xil bezlarning shira chiqarishini o‘z zimmasiga oladi. Bu hujayra effektorlar deb ataladi. EFFERENT NERV ( ASAB ) - asab impulslarini markazga olib boradigan yo‘li. Empirik – sеzgi а’zоlаri оrqаli bilim оlish. Bu tехnоlоgiyadа аsоsiy e’tibоr sеzgi а’zоlаrining tаbiiy rivоjlаngаnlik imkоniyatlаrigа tаyangаn hоldа bilim bеrish vа ulаrni yanаdа tаkоmillаshtirib bоrishgа qаrаtilаdi.
Tоpqirlik, fаоllikni rivоjlаntirishgа хizmаt qiluvchi, o‘quv-izlаnish tа’lim mеtоdi bo‘lib, оptimаllаshgаn (bir nеchа vаriаntlаrdаn eng mа’-qulini, mоsini, muvоfig‘ini tаnlаsh) tаfаkkurni rivоjlаntirаdi.
Ilm sarvat (boylik)dan ustundir. Chunki sen sarvatni qo‘riqlaysan, ilm esa seni qo‘riqlaydi. Ali ibn Abu Tolib F
extiyojlardan kelib chiqadigan, hamda tashqi olamni va o’z-o’zini o’zgartirish va takomillashtirishga karatilgan o’ziga xos faollik shaklidir. Faollik-inson kdnday faollik darajasi bilan tashqi olamga ta’sir etishi va makeadalarni amalga oshirishda ob’ektiv hamda sub’ektiv qarama-qarshiliklarni faollik bilan engishiga qarab fikr yuritiladi.
va xodisalarni, ayniksa ularning ko’zga bevosita kurinmaydigan sabab boglanishlarini tez faxmlab, olishdan iborat aql sifat.
munosabatlarini favqulodda tez hamda aniq esda qoldirish va esga tushirishga karatilgan nodir qobilyat.
25
Fenotip-organizmning individual taraqqiyo'ti jarayonida tarkib topgan barcha belgi va xususiyatlar yigindisi. Fikrlash faoliyati-aql, faxm-farosat vositasida turli xil muammolar, masalalar va jumbokdarni echishga karatilgan faoliyat. Fikr ambivalentligi-bir vaqtning o’zida qarama-qarshi, bir-birini inkor qiluvchi fikrlarning mavjudligi, Filogenez-muayyan tirik organizm turiningerda xayot paydo bo’lgandan keyingi evolyusion taraqqiyot jarayoni. Fiziognomika-odam yo’z kirralar va ularning bir-biriga nisbati orqali odam fe’l-atvorini o’rganishga harakat qiladi. Fizionomiya-kishining yo’z to’zilishi, ifodalari, odam shaxsini belgilab beruvchi xususiyatlar yigindisi. Fiziologik psixologiya-aniq fiziologik usullardan foydalanib fiziologiya, bilan psixologiya o’rtasidagi yaqin muammolarni o’rganuvchi psixologik tekshirishlar soxasi.
kurinishlari kuchli emasligida namoyon bo’ladi. Frustratsiya-rejalarning izdan chiqib, maqsadning yo’q bo’lib ketish xolati. Fobiya-ma’lum bir
sharoitlarda asosiz
ravishda qo’rqish va tashvishlanishdan iborat, engish mumkin bo’lmagan muttasil psixopatologik xolat. Funksional tizim-psixika va shaxsni hayot davomida oliy psixik funksiyalar va inson qobiliyati paydo bo‘lishi hodisalarining mate-rial asosini tashkil etadigan neyrodinamik tizim.
psixologiyaning predmeti psixik elementlar va ularning tuzilishlari munosabatlari emas, balki psixik funksiyalardan iboratdir degan fikrni ilgari surgan oqim. Funksional psixologiya oqimi 2 ga bo‘linadi: 1. Psixologiya ongning mazmunini emas, balki aktlarni (masalan, sezilayotgan sifatni emas, balki sezgi aktini) o‘rganishi kerak, deb hisoblovchi, ongni faqat iloxiy faollik deb talqin qiluvchi Yevropa funksional psixologiyasi; 2. Funksiya tushunchasi yangi mazmun qiritib, psixologiya shaxsning tabiiy va ijtimoiy muhitga moslashuvida ongning rolini, shaxsning amaliy yo‘nalishini o‘rganishi kerak degan Amerika pragaatik psixologiyasi.
26
Funksional psixologiya introspektik psixologiyaga nisbatan ma’lum darajada ilg‘or bo‘lib, u psixologiyaning amaliyot bilan aloqasini biroz mus- tahkamladi. Lekin uning soxta metodologayasi psixik jarayonlarning haqiqiy mohiyatini ochib berishga imkon bermadi. 27
Siz ilmga bor-yo‘g‘ingizni bermaguningizcha, u sizga biror narsa bermaydi. Abu Homid al-G’azzoliy
kasal paytidagi psixikasiga ta’sir etishi natijasida hosil bo‘ladigan mavjud bo‘lmagan, fantastik, xayoliy, uydirma obrazlar.
to’plami. Gender - Psixologiyada (erkak, ayol) tushunchasiga aniqlik kirituvchi ijtimoiy biologik tavsifnoma. Jins biologpk kategoriya bo’lganligi uchun ijtimoiy psixologlar aksariyat holdarda biologik asoslangan gender farqlarni (jinsii farqlar) sifatida qarashadi. Genital bosqich - psixoseksual taraqqiyotning to’rtinchi va oxirgi bosqichi bo’lib, bunda yetuk getro seksual munosabatlar shakllanadi (bosqich o’smirlikdan davom etadi).
kiritilgan atama.Xarakterning bunday tipi seksuallikning me’yoriy darajasiga ega bo’lgan, boshqalar bilan intim munosabatlarga kirib, sermaxsul faoliyati bilan jamiyatga xissa qo’shadigan individumlarda uchraydigan xolat. Geniy – bu yangiliklarni yaratuvchi va kashf qiluvchi shaxs. Getrostaz - odamlar shaxsiy o’sishiga intilish, stimullarini qidirish va o’z-o’zini amalga oshirishga intiladilar, deb tasdiqdash xolati.
saqlashga intiladilar, deb tasdiqlash. Genyeralizatsiya - (lot. generalis- umumiy, asosiy) - ma’lum bir munosabatlarga o‘xshash ta’sirotlarning, shartli va shartsiz reflekslarning umumlashuvi.
28
tadqiqot) - psixik holatlarning paydo bo‘lishi va ularning quyidan yuqoriga qarab rivojlanishi jarayonini o‘rganish usullari. Genlar - (yunon. gen’s - kelib chiqish) - irsiy materialning birligi, u irsiy belgining shakllanishini ta’minlaydi.G.ning yig‘indisi genotipni tashkil etadi. genlar muhandisligi - molekulyar biologiyaning bir bo‘limi bo‘lib, genetik va biologik metodlar orqali yangi genlarning birikmasini paydo qildirishga qaratilgan.
farzandga o‘tadigan genlar majmui, irsiy asosi. Geniallik - (lot. genius - aql, zakovat; buyuk iste’dod) - shaxsning eng yuksak darajadagi ijodiyoti bilan o‘zini namoyon qilish hodisasi. Gipotonik uyqu-gipnozchi tomonidan gipnoz qilinuvchi kishida yoki xayvonda xosil qilingan sun’iy uyqu. Giperbolizatsiya - tasavvur shakllarini o‘zlashtirish jixatidan agglyutinatsiyaga yakin turib, giperbolizatsiya narsalarni kattalashtirish va kichiklashtirish, shuningdek, narsalar sismining mikdorini va ularning o‘rnini almashtirish bilan ham xarakterlanadi Giperesteziya- me’yor xolatlarida mu’tadil bo’lgan tashqi qo’zg’alishlarni qabul qilishning oshib ketish xolati. Gipesteziya-tashqi qo’zg’alishlarni qabul qilishning susayish xolati. Gipobuliya - iroda faolligi uyg’onish impulslarining susligi. Gipoamneziya-Xotiraning susayishi bo’lib,unda odam o’z ihtiyori bilan Bir vaqtlardagi yoki yaqin vaqtlardagi voqealarnieslassssn qobiliyatidan maxrum bo’ladi.
qo’zgalishda uchraydi va eslashga aloqador bo’ladi. Gipoteza – o‘rganilayotgan xodisaning sabablari va xususiyatlarini tushuntiradigan asosli tahmin tarzidagi bilim shakli. Giperbuliya - iroda faolligining uyg’onish impulslarpishi kuchayishi. Genetik psixologiya - (yunon, denetikos - kelib chiqishga oid, syck’ - ruh) 29
odamning individual psixologik xususiyatlarining kelib chiqishi, ularning shakllanishida genotip va muhitning rolini o‘rganadi. Gorizontal-harakat, ya’ni ko’zning bir xil tekislikdagi ikki nuqta oraliq bo’yicha narsalarning qayd qilishidir. Gumanizm-odamlarga mexr-muxabbat, odam qadr-qimmatini xurmatlash, insoniyat baxt-saodati uchun g’amho’rlik qilishdan iborat dunyoqarash formasi. Guruh dinamikasi (grekcha dynamis – kuch) – bu guruhning o‘z holatini o‘zgartiradigan, rivojlantiradigan yoki bo’zadigan kuchlarning hamkorlikdagi jarayonidir. U asosan ikki xil yo‘nalishdagi jarayonlarda ko‘zga tashlanadi: guruh a’zolarining birlashuvi va aksincha, keskinlashuvi. Guruh munosabatlari– a) guruh faoliyatining xarakter iva mazmuni; b) guruhning umuman strukturadagi o‘rni, qadriyatli birligi va b. xarakteristikasi; v) guruh a’zolarining sotsial individ sifatidagi o‘zaro shaxsiy munosabatlari; g) bu munosabatlarga jalb qilingan kishilarning individual pozitsiyalariga ko‘ra guruhda uning a’zolari o‘rtasida qaror topadigan munosabatlardir.
a’zolarining hulq-atvorini nazorat qilish imkoniyatlarining guruh ob’ektlari o‘rtasida taqsimlanishidir. Liderlik tushunchasida, guruh dinamikasi va sh.k. larda namoyon bo‘ladi. Guruh roli (o‘rni) – guruh uchun bajaradigan vazifasiga ko‘ra insonning shu guruhdagi barqaror, mustahkam holati (o‘rni, pozitsiyasi). Guruh– umumiy bo‘lgan bir yoki bir necha belgilarga ko‘ra birlashgan kishilar yig‘indisidir. Guruhning birdamligi - fikrlar birligi, e’tiqodlar, anhanalar birligida, shaxslararo munosabatlar, kayfiyatlarning ijobiy xarakterida va guruh psixikasining boshqa belgilarida, shuningdek, hamkorlikdagi amaliy faoliyatning birligida namoyon bo‘ladigan guruh a’zolari birligining psixologik xarakteristikasidir.
barqaror bo‘linishi, guruhga kiruvchi kishilar o‘rtasida guruh vazifalarining 30
taqsim qilinishi. Guruxli qutblanish-Gurux ta’siri tufayli uning a’zolaridagi azaldan mavjud xususiyatlarning kuchayishi; gurux ichida fikrlar bulinishini o’rniga o’rtacha tendensiyaning o’z qutbiga tortilishi.
psixopatologik xolat.
31
Ilm amalni chaqiradi.Agar ijobat etsa, ilm qoladi. Ijobat etmasa, ilm ketib qoladi. Sufyon Savriy
bunda u boshqa kishiga nisbatan munosabati, o‘z-o‘ziga, guruh yoki jamiyatga, umuman tabiatga nisbatan shaxs sifatida o‘zini namoyon qiladi. Hatti-harakat faoliyat yoki faoliyatsizlik; so‘zlarda bildirilgan pozitsiya; imo-ishora ko‘rinishida, qarash, nutq ohangi, matnning ma’nosi shaklidagi biron narsaga nisbatan munosabatda jismoniy to‘siqlarni yengib o‘tish va haqiqatni izlash tomon yo‘naltirilgan harakatda kabilarda ifodalanadi. Hatti-harakat – sotsial hulq- atvorning asosiy birligidir, uning hamisha guvohlari bo‘ladi: o‘zining sotsial ifodasini topmagan ichki yechimi hali hatti-harakat bo‘la olmaydi. Shuning uchun hatti-harakat orqaga qaytmas xarakterga ega, uni «qayta o‘ynab» bo‘lmaydi – aynan shu yerdan sodir etilgan hatti-harakat uchun shaxsiy javobgarlik vujudga keladi. Hatti-harakatda inson shaxs sifatidagina namoyon bo‘lib qolmasdan, balki ushbu sifatda shakllanadi ham.
borliqka hamda kishilarga vijdonan munosabatda bo’lishda ifodalanadigan aqliy sifat.
amalga oshirishi mumkin bo’lgan harakatlar majmui. Harakat xotirasi-turli harakatlarni, ularning bajarilish tartibi, tezligi, su’rati, izchilligi va boshqa sifatlarini esda qoldirish, mustaxkamlash hamda esga tushirishdan iborat turi.
psixik hodisalarning alohida toifasi bo‘lib, sub’ekt tomonidan bu hodisalar, predmetlar va vaziyatlar insonning o‘z ehtiyojlarini qondirish uchun bevosita qiziqqon kechinmalari ko‘rinishida namoyon bo‘ladi. 32
Hayotiy ma’nolar– bu inson uchun uning borliq bilan befarq bo‘lmagan shunday aloqalari majmuasiki, ularda insonning uni o‘rab olgan voqeilikdan ob’ektiv bog‘liqligi sifatida ham, uning ehtiyojlari va intilishlari ko‘rinishida ham o‘z aksini topadi. Biz kundalik hayotimiz davomida hattoki, ko‘p hollarda o‘zimizning turmush psixologi ekanligimizni ham unutgan holda ulardan juda ko‘p foydalanamiz. Bu o‘rinda «turmush» so‘zidan tashqari «kundalik psixologiya» yoki «odatiy psixologiya» deyish ham mumkin. Turmush (odatiy) psixologiyasi kundalik ong tarkibiga kiradi. His-tuyg‘u– insonning nisbatan barqarorligi, umumiyligi, uning shaxs sifatidagi taraqqiyoti davomida shakllangan ehtiyojlari va (xususan) qadriyatlariga mosligi bilan farq qiladigan yuksak o‘zaro madaniy bog‘langan hissiyotlaridir. His-tuyg’u xotirasi-voqelikdagi narsa va xodisalardan o’zimizga bo’lgan munosabatlarimizdan kelib chiqadigan yoqimli hamda yoqimsiz kechinmalarni esda qoldirish va esga tushirishdan iborat xotira turi
ettiradi. Masalan; «inson ongli mavjudot» degan xukm-fikr «odam, inson, -ong, mavjudot» tushunchalari o’rtasidagi bog’liqlikni ifodalab turibdi.
bo‘ladigan salbiy his. Harakat aktseptori - (lot. accertor - qabul qiluvchi) - markaziy nerv tizimining bo‘ladigai harakatlar natijasini belgilab beruvchi neyrodinamik modeli. Bu model harakatlarning asosiy xarakteristikasini o‘z ichiga olib, harakatlarni bosh qarishda ishtirok etadi. Hid bilish sezgisi - sezgi turi, hidlarni aks ettirish jarayoni.Uning analizatori burun tusig‘iniig shilliq pardasida joylashgan va uning markazi bosh miya po‘sloq qismidadir.
qobiliyatining mavjudligi va psixik obraz yarata olish natijasida uning tevarak 33
atrofidagi olamga bo‘lgan munosabatlarining ongda aks eshitirilishidan iborat jarayon. Hukm - tafakkur usullaridan, u narsa va hodisalar o‘rtasida o‘zaro biron bir bog‘lanishlarning borligini, tasdiqlash yoki inkor qilishda ifodalanadi. Harakat - maqsadga muvofiq yo‘naltirilib, ongli ravishda amalga oshiriladigan harakatlar yig‘indisi. H. ongli faoliyatning tarkibiy qismlari va motivlaridan biridir. Bilim - barcha kulfatlarga qalqondir. Abu Abdulloh Ro‘dakiyi I
Id-mazmuni nasliy yo’l bilan olingan omillardan iborat bo’lgan shaxs to’zilishinig qirrasi. Id o’ta sezgir, irratsional va har qanday cheklashlardan xoli. Identifikatsiya-Bolaning o’z shaxsiy xavotiridan ozod bo’lish va ichki ziddiyatlarni susaytirish uchun boshqalarning, birinchi navbatda ota-onalarning xarakter xususiyatlarini o’zlashtirish jarayoni.
maqsadlarni, istikbolini ifodalovchi tasavvur va tushunchalar yigindisi, barkamol obraa
o’ylah munosabati bilan nutq organlari, qo’l, oyoq va boshqa gavda a’zolari harakatlarning ixtiyorsiz ravishda tasavvur yoki fikr orkasidan sodir bo’lish xolati.
Ideal-muayyan soxaga xos bo’lgan yuksak kamolot ramzi shaxsning barcha maqsadlarni, istiqbolini ifodalovchi tasavvur va tushunchalar yig’indisi, barkamol obraz.
va g’oyalar majmuasidan iborat ong mazmuni. Idiotiya-o’ta og’ir darajada psixik rivojlanmaganlik aqli pastlik. 34
Idrok-bu bilishimizning shunday shakliki, u borliqdagi ko’plab, xilma-xil predmet va xodisalar orasida bizga ayni paytda kerak bo’lgan ob’ektni xossa va xususiyatlari bilan yaxlit tarzda aks etishimizni ta’minlaydigan jarayon.
obrazlarning to’liq, aniq ravshanligi hamda boshqa tomonlari bilan ajralib turadigan individual farqlari.
kutilishi mumkin bo‘lgan xolatning bashorat qilinishi. Ijtimoiy tasavvurlar – shaxsga jamiyat orqali ta’sir etgan narsa va xodisalarning yaqqol obrazi. Ijtimoiy ustanovka-xususiyatlar kompleksiga ega insonning turli ijtimoiy vaziyatlardagi faoliyat va harakatlarga ruxan xozirligi va munosabat bildirish uslubidan kelib chiqadigan chuqur ichki xolatdir.
faoliyat jarayonida uni faol tarzda o’zlashtirish jarayonidir. Ijodiy tafakkur-quyilgan amaliy va nazariy vazifalarini yangi usular bilan xal qilish, ongimizda yangi tasavvur, tushuncha va xukmlar xosil qilish, muayyan yangi narsa yaratish bilan bog’liq bo’lgan alohida faollik va mustaqil faoliyat turi.
turmush tajribamizda uchramagan narsa va xodisalarning yangi obrazlarini yaratishdan iborat xayol turi.
a’zolari xulq-atvoriga, ko’pchilik tomonidan e’tirof etilgan harakatlarga nisbatan talablari.
jamiyat taraqqiyoti qonunlari shaxs xulq-atvorida aks etishi o‘rganiladi. Ijtimoiy sanksiyalar-normalarning shaxs xulqida namoyon bo’lishini nazorat qiluvchi jazo va ragbatlantirish mexanizm lari bo’lib, ularning borligi tufayli biz har bir alohida vaziyatlarda ijtimoiy xulq normalarini bo’zmaslikka, jamoatchilikning salbiy fikri ob’ektiga aylanib qolmaslikka harakat kilam iz. 35
Ijtimoiy reprezentatsiya-Hamma tomonidan qabul qilingan e’tiqodlar bizning qarashlarimiz va madaniy mafko’ramizni o’z ichiga oladigan, ko’pchilik tomonidan ma’qo’llanadigan g’oya va qadriyatlar. Bizning ijtimoiy reprezentatsiyalarimiz bizga dunyoni izoxlashga yordam beradi. Ijtimoiy taqqoslash-O’z fikr va qobilyatlarini o’zini boshqalar bilan taqqoslash orqali baxolash. Ijtimoiy tasavvurlar –shaxsga jamiyat orqali ta’sir etgan narsa va xodisalarning yaqqol obrazi. Ijtimoiy o’rganish nazariyasi-Ijtimoiy xulqni ko’zatish va bajarib ko’rish vositasida, mukofotlash va jazolash bilan ta’sir kursatib o’rganamiz, deb xisoblovchi nazariya.
uchun boshqalar bilan o’zaro hamkorlikda namoyon bo’ladigan insoniyatga nisbatan muxabbat xissi
birlashtirganlarida individual ma’suliyatga nisbatan kamrok jon kuydirish. Illyuziyalar-sezgi organlarimizga bevosita ta’sir etib to’rgan narsa va xodisalarni noto’g’ri yoki buzib idrok qilishdan iborat psixik xodisa. Imbetsillik-tug’ma ravishda yoki ilk bolalik davrda xosil bo’lgan esi pastlikning og’ir formasi. Image – obraz Impressiv nutq-o’zgalar nutqini idrok qilish, tushunishdan iborat nutq turi. Impulsivlik-birinchi tashqi turtki yoki xis-tuyg’ular ta’siridayok o’ylab o’tirmay, ma’lum so’zlarni aytib yuborishga, harakatlarni bajarishiga moyillik ifodalanadigan xarakteri xislati.
vositasida xozir bevosita ongda berilmagan narsalarning xususiyatlarini anglash va xayolda tiklashni takazo etadi.
qisman onglanilgan xolda bajariladigan harakatlar. 36
Individ – odamzodning vakili, o‘ziga xos takrorlanmas xususiyatlar egasi hisoblanish odam. Infantilizm-ba’zi katta yoshdagi adashlarning gavda to’zilish va psixik funksiyalarida bolalik xislatlarining saqlanib qolishdan iborat psixofiziologik nuqson.
qabul qilish natijasida paydo bo’ladigan konforizm. Indeferentizm-atrofdagilarga, ayniksa kishilarga befarq munosabatda ifodalanadigan salbiy xarakter xislati. Individuallik-aniq bir odamni boshqa bir aniq odamdan farqlovchi barcha o’ziga xos xususiyatlar majmuini o’z ichiga oladi Individ-odam degan tushunchani to’ldirib, uning ijtimoiy va biologik mavjudot sifatida mavjudligini tasdiqlaydi. Individualizm-shaxsiy manfaatlarni jamoat manfaatlaridan yuqori qo’yish, fakat o’zining tor manfaatlarini ko’zlab ish to’tishda ifodalaydigan salbiy xarakter xislati.
xususiyat-larni o’rganuvchi bo’lim. Individual rivojlanish-har individning, shuningdek shaxsning o’ziga xos jismoniy va psixik rivojlanish. Interaktiv muloqot-Muloqotga kirishuvchi tomonlarning bir-birlarning ijtimoiy xulq atvoriga t a’sir korsatish jarayoni. Individual tajriba-har bir shaxsning o’z xayoti davomida orttirgan tajribasi. Individual munosabat-har bir shaxsning aqliy madaniy va bilim darajasini, xususiyatlarini xisobga olgan xolda muomala qilish xolati. Interaksionizm-Sotsiologik nazariya hisoblanadi.Uning asoschisi Gerbart Mid bo’lib,uning qarashlari ta’sirida T.Sarbinning roller nazariyasi,G.Xaymen vaR.Mertonlarning referent guruhlar nazariyasi,F.Goffmanning ijtimoiy dramaturgiya nazariyalari shakllandi. 37
Induktiv xulosa chiqarish-ikki yoki undan ortik yakka xukmlarning bir-biri bilan mantiqiy boglanishdan umumiy xukm xosil qilish dan iborat xulosa chiqarish turi.
berilgan buyro’qlarini bajarishda uni etaqlab yuruvchi odam. Innovatsiya – ijtimoiy amaliyotda sezilarli o‘zgarishlar tug‘diradigan turli xil yangiliklar yaratish va tadbiq etish. Intellekt-insonningumuman bilish faoliyati, insonning fikrlash qobilyati, tafakkuri aqli. Intellektual jarayon-aqliy faoliyat bilan bevosita bog’liq bo’lgan ruxiy xodisalar yigindisi. Intellektual xislat-bilish jaranida muayyan aqliy masalalarni xal qilish munosabati bilan paydo bo’ladigan va kechiriladigan xislar. Intellgentlik-nazariy masalalarni tushunishga, ilmiy
bilim lari
o’zlashtirishga tayyorgarlikdan iborat madaniy ilmiy sifat, ma’lum darajadagi aqliy etuklik. Intellegensiya-ilm va madaniyatning turli soxalarida maxsus bilimlarga ega bo’lgan aqliy mexnat xodisalari. Interorizatsiya-tashqi faoliyat asosida psixik jarayonlarga o’tish. Insayt-muammoning echimi ba’zan birda, yorkin yo’ldo’zday yark etib paydo bo’lish xolati. Interlik-Faoliyatda sustkashtlik kursatishdan iborat salbiy xarakter xislati. Insonporvarlik – gumanizm odamlarga mehr – muxabbat bilan qarash, ularni xurmat qilish, insonning moddiy farovonligini yuksaltirish va kishilardayuksak ma’naviy fazilatlarni rivojlantirishga g‘amxo‘rlik qilish g‘oyalari bilan sug‘orilgan dunyoqarash. Insof – insonning muayyan jamiyatda amal qilayotgan axloq me’yorini nazorat qilish va axloqiy baxolash. Ideal – orzu intilishning oliy maqsadi. Tor ma’noda: shaxs qobiliyatlarini ifodalovchi namuna. 38
Invеrsiоn – ахbоrоtlаrni turli tоmоndаn o‘rgаnish, o‘rnini аlmаshti-rish хususiyatigа egа bo‘lib, tаfаkkur (fikrlаsh) tizimini shаkllаntirаdi. Intеgrаtiv – ахbоrоtlаrni tаshkil qiluvchi chеksiz ko‘p kichik qism-lаrning o‘zаrо аjrаlmаs bоg‘liqligi, ulаrning yaхlitligi, bir butunligi аsо-sidа yagоnа to‘g‘ri хulоsаni аniqlаsh.
аsоsidа tа’lim-tаrbiya jаrаyonini tаshkil qilish. 39
Introvert - shaxsning har qanday sharoit va xolatlarida o‘z ichida kechayotgan fikrlarini bayon etish ehtiyojining nihoyatda pastligi. Introspektiv psixologiya-ruxiy xodisalarni o’rganishda ularning sabablarini fiziologik mexanizmlarini ob’ekttiv ravishda ko’zatish va taxlil qilish zarurligini inkor qilib, fakat o’z-o’zini ko’zatish usuliga asoslangan sub’ektiv idealistik psixologiya. Intuitsiya-voqelikni bilishning bevosita haqiqatga erishish bilan amalga oshiruvchi alohida usul. Interversiya-shaxsining o’z fikrlari, sezgilari, kechinmalari va xis- tuyg’ulariga tayanish xolati. Ingibitsiya-Boshqalar ta’sirida individ reaktsialaridagi tormozlanish faoliyatining susayish xolati, Interiollokus nazorat-ma’suliyatni o’z zimmasiga olish.Javobni to’la xis qilish.
Intilish-xali differensiyallashmagan, etarli darajada anglanilmagan extiyojdan iborat faoliyat motivi. Interpretatsiya-Ilmiy inerpretatsiyada shakllantiriladigan model nazariya bo’lib, ma’lumotlarni umumlashtirish, o’zaro bog’liqlikda izoxlash, Kognitiv interpretatsiya model aqliy shema bo’lib, uning tarkibidagi barcha stimullar aniqlanadi, tasdiqlashadi vao’nga nisbatan reaksiya paydo bo’ladi. Instinktiv xulq-O’rganish bilan bog’liq bo’lmagan shu turning hamma vakillarida namoyon bo’ladigan tug’ma xulq, Iqtidor-insonning o’z xatti-harakatlari, bilimlari, imkoniyatlari, malakalariga nisbatan sub’ektiv munosabatidir.Iqtidorli odam genial yoki talantli bo’lmasligi mumkin, lekin u har qanday ishda mardlik, chidamlilik, o’z-o’zini boshqara olish, tashabbuskorlik kabi fazilatlarga ega bo’lib, o’zlari shug’ullanayotgan ishni bajonidil bajaradi.
kattalarga bo’ysunish yoki
ularning izidan
chikmaslikdan iborat ijobiy xarakter xislati yoki odat. 40
Iroda kuchi-maqsadga erishish uchun zarur bo’lgan irodaviy zo’riqish. Irodaviy sifatlar-har birimizning o’z oldimizga maqsad quyib, o’nga erishish yo’lidagi qiyinchiliklarni engishimizni ta’minlovchi ma’lum sifatlarimiz majmuini o’z ichiga oladi.
qiyinchiliklarni bartaraf qilish uchun ongli ravishda jismoniy va aqliy kuch sarflashdan iborat aktivlik.
boshqa fikrlar yordamida asoslashdan iborat mantiqiy tafakkur formasi. Istak-faoliyatning motivi alfavitida extiyojning etarli darajada tushunib etilmagan xolati. Isteriya-markaziy nerv sistemasining psixika, harakatlar doirasi, sezgirlik kabilarning buzilishi bilan belgilanadigan funksional o’zgarish, ruxiy kasallik turi.
qobilyatdir. U tinimsiz mexnat, o’z qobilyatini tako-millashtirib borish yo’lida barcha qiyinchiliklarni engish va irodasi, butun imkoniyatlarini safarbar qilish natijasida qo’lga kiritiladi. Ivduksiya-juz’iy, xususiy, yakka hollardan umumiylikka o’tish jarayonidir. Ixtiyoriy diqqat-ongning oldindan belgalangan maqsadga muvofik irodaviy va asabiy faollik kursatgan xolda muayyan ob’ektga yo’nalish va o’nga tuplanishdan iborat diqqat turi.
muayyan ob’ektga yunaltirilishi va o’nga tuplanishidan iborat diqqat turi. Ishonuvchanlik-shaxsning boshqa kishilarning ta’siriga shak-shubxasiz berilishi ishonishdan iborat xarakter xislati. Ishonch-tabiat, jamiyat va inson tafakkuri xodisalari haqidagi xukmlarning chin yoki yolg’onligini isbotlash uchun qabul qilingan tasavvur va tushunchalardan iborat ong mazmuni.
41
Ishontirish-psixik ta’sir ko’rsatishning asosan so’z orqali amalga oshiriladigan maxsus bir turi. Ichki faoliyat-birinchi navbatda aqliy faoliyat bo’lib, u sof psixologik jarayonlarning kechishidan kelib chiqadi. Ichki diqqat-ongimizning o’z sub’ektiv taassurotlarimiz, xis-tuyg’ularimiz va intilishlarimizga qaratishdan iborat diqqat turi. Ijtimoiylashuv - inson tomonidan ijtimoiy tajribani egallash va hayot - faoliyat jarayonida uni faol tarzda o‘zlashtirish jarayoni. Ingratsiya-Boshqa odamlarni o’zina moyil qilishga intilish maqsadida, masalan, maktovga o’xshagan usullardan foydalanish. Identifikatsiya-Bunda suxbatdoshlar bir-birlarini to’g’riroq idrok qilish uchun o’zlarini bir-birlarining o’rniga qo’yishga harakat qilish. Idrokning konstantligi - (lot. constantis -o‘zgarmas, doimiy-idrok sharoiti o‘zgarsada, idrok qilishdan hosil bo‘lgan narsa obrazlarning (ularning shakli, rangi, hajmi) nisbatan o‘zgarmasligi, turg‘unlik holati.
axborotlarni ichki olam ob’ektiga kiritish xususiyati. Idrokning butunliligi - idrok xususiyatlaridan bo‘lib, bu sezgi a’zolariga bevosita ta’sir etib turgan ob’ektlarni, ularning belgi va xususiyatlari bilan birgalikda qo‘shib idrok qilishdan iborat.
natijasida yuz beradigan tafakkur turi. Ilmni amalda qo‘llay olmas ekansan, ko‘p bilishingdan foyda yo‘q. Axir sen mingta nayza bilan dushmanga yolg‘iz qarshi borolmaysan-ku! Majididdin Xavofiy J
Jamiyat – tabiatning bir qismi, borliqning alohida shaklini ifodalaydigan falsafiy tushuncha odamlar uyushmasining maxsus shakli kishilar o‘rtasida amal qiladigan ko‘plab munosabatlar majmuasidir.
42
Jirkanish-shaxslararo munosabatlarda ro’y beradigan va sub’ektning xayotiy nuqtai nazarlari, qarashlari va xulq-atvoriga nomunosibligi oqibatida xosil bo’ladigan salbiy xolat.
bilan birlashgan odamlar guruhi. Jamoaning negizi - umumiy fikr, maqsad va ishlab chiqarishga taalluqli qarorlarni shakllantiruvchi jamoa a’zolari. Jon - falsafiy tushuncha bo‘lib, u jonli material yaratilishining asosidir. Ilm talab qilinglar, faqat ilmni hilm (muloyimlik) va viqor bilan yashiringlar. Hasan Basriy Download 0.84 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|