O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti
Download 0.84 Mb. Pdf ko'rish
|
2020 lugʻat
|
K Kalliziya-inson psixikasi ongidagi qarama-qarshi ruxiy kuchlarning, motivlarining o’zaro tuknashuv xolati. Kommunikativ– shaxslararo munosabatlarda biror
ma’lumotning yetkazilishiga qaratilgan tomoni. Kanfabulyasiya-obrazli yorkin xarakterga ega bo’lgan fantastik mazmunning noto’g’ri tasavvur etilishi.
a’zolarining ixtiyoriy harakatlar qilish qobilyatini yukotib, kotib qolish. Katalepsiya-gipnoz, letorgiya, istoriya kabilar vaqtida gavdaning va uning ayrim a’zolarining ixtiyorsiz harakatlar qilish qobilyatini yukotib, kotib qolishdan iborat psixopatologik xolatlar.
ifodalanadigan nerv-psixik kasallik turi. Kateksis-Psixik energiyaning ob’ekt, g’oya yoki xulqga yo’nalganligi Kategoriya-voqelikdagi narsa hamda xodisalarni, ularning umumiy muxim bog’lanish va munosabatlarni aks ettiruvchi asosiy mantiqiy tushuncha. 43
Katatonik qo’zg’alish-bir xil so’z va harakatlarni kayta-kayta takrorlash bilan kechadigan qo’zg’alish xolatidir. Karaxtlik holati-bunda bemorlar atofdagi ta’sirotlarga kuchsiz reaksiya ko’rsatadi. Kayfiyat-unchalik kuchli bo’lmagan lekin uzoq vaqt davom etadigan barqaror xissiy xolat. Kaustrofobiya-insonning eshigini qulflab yolg’iz o’tirishdan qo’rqish xolati. Kek saqlash-atrofdagi kishilar bilan bo’lgan salbiy munosbatlarni, shaxsiy gina adovatlarni uzoq vaqt esda saqlashga moyil salbiy xarakter. Klassifikatsiya-narsa va xodisalarni ularning eng muxim belgilariga qarab fikran turlarga yoki jinslarga bo’lishdan iborat aqliy jarayon. Kleptomoniya-turli ruxiy kasalliklar jarayonida ro’y beradigan, o’grilik qilishga nisbatan kuchli extiros bilan ifodalanadigan ruxiy nuqson. Klinik psixologiya-Psixologik qiyinchiliklarni xis kilayotgan odamlarni tekshirish, tashxis qo’yish va davolash. Kimograf-psixofiziologik ilmiy tekshirishlarda organizmdagi turli fiziologik jaryonlarni grafik unda yozib olish uchun ishlatiladigan as bob. Kinetik nutq-turli ifodali harakatlar, imo-ishoralar orqali fikr olishuv jaryonidan iborat ovoz siz nutq turi, kar-soqovlar nutqi. Kinestetik sezgilar-gavdaning fazodagi xolatini, ayrim organlarning harakatlarini aks ettiruvchi sezgi turlari. Kichik guruh– umumiy ishni bajaradigan va bir-birlari bilan bevosita shaxsiy aloqada bo‘lgan, 3 tadan 20-30 tagacha kishidan tarkib topgan, unchalik katta bo‘lmagan kishilar to‘plamidir. U guruh a’zolarining hamdard bo‘lishi, «biz» ekanligini his etishi bilan bog‘liq xususiyatlarga ega. Kognitiv dissonans-Bir-biriga qarama-qarshi bo’lgan ikkita fikr paydo bo’lganligini anglash vaqtida paydo bo’ladigan zo’riqish, masalan, biz etarlicha asosga ega bo’lmay turib, O’zimizning o’tanovkalarimizga qarama-qarshi harakat qilganimizda yoki mantik boshqasini talab qilib to’rganda boshqa variant foydasiga qaror qabul qilganimizda dissonans paydo bo’ladi.
44
Kognitiv komponent-ustanovka ob’ektiga aloqador bilimlar, g’oyalar, tushunchalar va tasavvurlar majmui. Koma-markaziy nerv sistemasining xaddan tashqari xoldan toyish natijasida ro’y beradigan ongsizlik xolati. Komponentlik-O’zining shaxsiy muvaffakiyati va foydasidan kelib chikib, atrofdagilar bilan samarali o’zaro hamkorlik qilish qobilyatini anglatadigan kuch va ishonchda ifodalanadigan psixosotsial sifat.
almashinuvi jarayoni. Kommunikatsiya-fikr olishuv o’zgalarning fikrini tushunish va ularga u 3
fikrini til vositasi orqali tushuntira olish qobilyati. Konflikt-Idrok qilingan harakat va maqsadlar nomuvofiqligi. Konformizm (lat. conformis – o‘hshash, mos keladigan) – inson tomonidan o‘zining haqligiga ichidan shubhalanmaydigan fikridan nosamimiy ravishda qaytish tufayli boshqalarning fikrlarini (ehtimol, noto‘g‘ri bo‘lsa ham) tanqidsiz qabul qilish. Kundalik ong - kishilarning bevosita kundalik tajribasiga asoslanadigan va ular mansub bo‘lgan sotsial jamoalarda hukmronlik qiluvchi tasavvurlar, bilimlar, tushunchalar va harakatlarning yig‘indisidir.
tabiiy aloqalarni o’rganish. Kontent-analiz – tekshirilayotgan matnda so‘z, ibora, abzatslarni ma’no- mohiyatini takrorlanish darajasiga qarab tahlil etish usuli. Konvergensiya-narsa va xodisalarni idrok qilishda ko’z soqqalarining bir- biriga qarab mos harakatlanishi natijasida ko’ruv ukdarining idrok kilinayotgan narsa ustida kesishuv xolati.
yaqinlashish, qo’shilish degan
ma’noni anglatadi.Ikkala ko’zning ko’rish o’qlarining yaqinlashuvi natijasida tur pardasida jiemning ikkilanishiga yo’l kuymaslikda o’z ifodasini topadi.
45
Konstruktiv nizo-Bir qarashda tanbehga asoslangan shaxslararo ziddiyat shaxsni o’z ustidamuttasil ishlashg,o’z xulqinio’zi tuzatishga olib keluvchi nizo. Kretinizm-kalkonsimon bez va boshqa ichki sekretsiya bezlari faoliyatining buzilishi natijasida tug’ma esi pastlik xolati. Kvietizm-Atrofdagi xayotga unda sodir bo’ladigan o’zgarishlarga nisbatan befarq xatto, passiv munosabatda ifodalanadigan salbiy ruxiy xolat. Ko’rgazmali-obrazli tafakkur-ko’rgan kechirgan narsalar va xodisalarning aniq obrazlari ko’z oldimizda gavdalangan chogda ularning moxiyatini umumlashtirib, bilvosita aks ettirishimiz.
ravishda tekshirish, o‘rganish, ma’lumotlar to‘plash metodi. Ko’nikma-irodaviy zo’riqish ongni boshqarishni talab kilmaydigan shakllangan avtomatik harakat. Ko’ngil sezish-ongimizdagi mavjud bilimga va xayot tajribalariga asoslanib, ma’lum bir xodisaning haqiqiy xolatini yoki ruy berishini oldindan bilishdan iborat individual xususiyat.
yo‘nаltirilgаn ijоdiy tаfаkkurni jаdаl rivоjlаntirаdi.
tехnоlоgiyasi. U tаbаqаlаshtirilgаn (tаrkibiy qismlаrgа аjrаtib o‘rgа-nish) tаfаkkurni shаkllаntirаdi, bilish ehtiyojlаrini rivоjlаntirаdi.
46
Ilm insoniyat gavharidir. Mirzo Bedil
tengdoshlari bilan munosabatlarda qiziqish va malakalarni rivojlantirishga jamlanadigan davri.
bilan qo‘zg‘alish holatidan tormozlanish va tormozlanishdan qo‘zg‘alish holatiga o‘tish xususiyati.
ilmiy izlanish, eksperimentlarni olib boruvchi bo‘lim. Laboratoriya tajribasi - (lot . laborare - ishlamoq) - psixologiya metodlaridan biri, tekshiriluvchiga ta’sir etuvchi barcha omillarni qat’iy nazorat qilgan holda sun’iy sharoitda olib beriladigan tadqiqot usuli.
isbotlash uchun boshqa yordamchi fikrdan foydalanishdan iborat aqliy jarayon. Letargiya-soatlab, bir necha kunlab, ba’zan oylab davom etadigan ruxiy kasallikdagi uyqu. Liberal lider-bunday shaxs guruxga barcha ma’suliyatni Lazzatlanish tamoyili-Reallikning cheklashlari yoki talablariga qaramasdan har qanday istak va extiyojlarni shu zaxoti qondirishni talab qiladigan yo’nalish.
qismi.
Liderlik – jamoa orasida turli vaziyatlar ta’sirida yuzaga keladigan rahbarlik, lekin bu rahbarda rasmiy vakolat tizimi mavjud emas. Lokanizm-nutq jarayonida fikrni qisqa hamda aniq ifodalay bilishdan iborat aql sifati yoki xarakter xislati. 47
Logopatiya-nutq kamchiligining umumiy nomi. Logopediya-defektalogiyaning bolalar
nutqining rivojlanishidan kamchiliklarini bartaraf qilish nazariyasi va amaliyoti haqidaga bo’lim.
joylashishi.
Ilm o‘rganmasdan turib, ulug‘likka intilgan kishiga hayronman. Abdulloh ibn Muborak M Madaniyat-Odamlarning katta guruxi uchun umumiy bo’lgan, avloddan- avvlodga o’zatiladigan tushunchalar, maylar, odatlar va xulq xususiyatlari. Malaka-ma’lum bir harakatlarni yaxshi bajara olish ushbu harakatlardan iborat bo’lgan faoliyatni muvaffakiyatli amalga oshirish.Faoliyatning avtomatlashtirilgan ko‘nikmasi, mustahkam mahoratidir. Boshda ongni nazorat qilinadigan va bir me’yordagi harakat bo‘lgan narsa har bir kishiga turmush tajribasiga ko‘ra avtomatlashtirishi mumkin. Ko‘nikmalar faqat oson payqash mumkin bo‘lgan harakatchan bo‘lmaydi, balki fikrlovchi, sotsial-kirishuvchan, tashqilotchi va boshqacha ham bo‘ladi. Avtomatizmdan iborat bo‘lgani holda ko‘nikmalar ayni paytda ishda ijodning zaruriy sharti hisoblanadi (bo’nga tushunarli misol quyidagicha: shu sozanda o‘z asbobida musiqa chalishning zarur texnikasi, ko‘nikmasini hosil qilgo’nga qadar u ijodkor bo‘la olmaydi, chunki u hali «musiqiy» asboblar klavishalarini, pozitsiyalar va b. ni chalkashtirib qo‘yishdan qo‘rqadi). Ma’lumotchilik-muayyan bilish, bilish ko’nikma va malakalarni o’zlashtirganlik, egallaganlikdan iborat madaniy sifat. Ma’lumot-sistemalashtirilgan bilim, ko’nikma va malakalarni o’zlashtirish jarayoni hamda natijasi. Manera-shaxsning tashqi xulq formalari-o’zini to’ta bilish hamda xatti- harakatlari yigindisi. 48
Mantiqiy tafakkur-bu mavhum tafakkur, so’zlar so’zda ifodalangan bilim, g’oya va tushunchalarga tayangan xolda bevosita idroqimiz doirasida bo’lmagan narsalar yuzasidan chiqarilgan xukmlarimiz, muloxazalarimizdir.
qismlari o’rtasida mantiqiy boglanishlar xosil qilgan xolda esda qoldirish. Mardlik – o‘zini puxta bilish dadillik, qatiatlik, chidam va toqat paytlarida namoyon bo‘ladigan kuchli iroda. Maqullash-Ijtimoiy bosimga mos harakat va e’tiqodini o’z ichiga oladigan konforizm. Maza sezgilari-suvda yoki so’lak erigan moddalarning ta’mini aks ettirishdan iborat sezgi turi. Mayl-fakat mavjud sharoitdan norozi bo’lgan xolda intilishning aniq maqsadini yoki extiyoj ob’ektini anglab etmaslikdan iborat irodaviy bosqich. Mazmun – bevosita hissiy kechinmalar davomida yoki ongda aks etuvchi qandaydir ob’ekt o‘rtasidagi munosabatni xira bo‘lsada anglash va sub’ekt hohishlariga ko‘ra paydo bo‘ladigan psixik yaxlitlikdir. Bir narsa men uchun kerak, ehtiyoji bor, boshqasi esa – yuq, kerakmasligini e’tiborga olib, aytishadiki, «bu men uchun mazmo’nga ega» yoki «buning men uchun mazmuni yo‘q» tashqaridan qaraganda bir narsa bo‘lib tuyo’lgan yumush (o‘ra qazish) yollangan yer qazuvchi uchun daromad qilish mazmuniga ega, arxeolog uchun qandaydir buyuk tarixiy muammoni yechish, tasodifiy yo‘lovchi uchun esa piyodalar yo‘lining buzilayotganligi o’nga qandaydir bo’zg‘unchilik mazmuniga ega bo‘lib tuyo’ladi. Me’yor – ob’ektning sifat va miqdoriy jixatlari o‘zaro bog‘liqligini anglatadigan, mazmukn va shakl imkoniyat va voqeilik o‘rtasidagi zaruriy uyg‘unlik ta’minlanishini ifodalaydigan falsafiy tushuncha.
chuqur qayg’urish ta’sir qilgan stimullarga sekinligi bilan xarakterlanadi. Mentalitet – individ yoki ijtimoiy guruxning millatning o‘ziga xos tafakkur tarzi, voqelikni ma’lum bir tarzda tushunishi va va birlikda harakat qilishga 49
tayyorligi va moyilligi. "Men"-falsafiy tushuncha bo’lib, shaxs o’ziga xisob beradigan va ma’suliyatni xis qiladigan, reallashtiradigan xarakter sub’ektini bildiradi. "Men" madaniyat tomonidan shakllantiriladi, ya’ni jamiyatdagi madaniy va axloqiy munosabatlar har bir odamga ta’sir qiladi, u bilan kushilib ketib, sub’ektiv "men"ni tashqil qiladi.
ishlashni tashqil qiladigan va yunaltiradigan o’z-o’ziga ishonch. Metabazis-munozarada muxokama kilinayotgan masaladan chetlashib, uni ataylab boshqa daxlsiz masalalar bilan almashtirishdan iborat usul. Metodologiya – tadqiqot, tekshirish usuli bo‘lib, bilishning nazariy va amaliy o‘zlashtirish usullari yig‘indisidir. Mimika-kishining muayyan sharoitdagi ruxiy xolatni, aygiksa, xissiyotni ifodalovchi yo’z mushaklarining harakatlari. Mistika-tabiatdagi tashqari kuchlarga iloxiyatga, g’ayri xissiy narsalarga ishonish xolati. Mizantropiya-odamni yoqtirmaslikdan iborat bo’lgan salbiy, xarakter xislati. Mnemik faoliyat-narsa va xodisalarning moxiyati va mazmuniga aloqador materi-alning eslab kolinishi, esga tushirilishi bilan bog’liq murakkab faoliyat turi.
ishlatiladigan atama. Mnemametr-xotira soxasidagi tajribaviy ilmiy tekshirishlarda esda qoldirilishi zarur bo’lgan so’z, harf, son hamda tasvirlarni qat’iy ma’lum .vaqt oraligida avtomatik ravishda kursatish uchun qo’llaniladigan mexaniq yoki elektr apparat
Mobil - shaxsning bir faoliyat turidan boshqasiga o‘tish va moslashish imkoniyatining yuqori darajada ko’zatilishi. Moniya-ko’tarinki kayfiyat, xatti-harakat va nutq soxasidagi o’ta ko’zgaluvchanlik bilan sifatlanadigan psixopatologik xolat 50
Monokulyar - idrok-atrofdagi narsa va xodisalarni bir so’z yordamida idrok qilish.
Moslik– kishilardan harakat qilish kelishuvini va yaxshi o‘zaro bir-birini tushunishini talab qiladigan birgalikda ishlash, vazifalarni muvaffaqiyatli hal etish qobiliyati.
harakatlarni emas, fakat shu fikr va harakatlarni bajarishga qaror qilganligini asoslab berishi, tushuntirib berishdan iborat mantiqiy jarayon.
tushuntirib beruvchi psixologik sabablar majmui xisoblanadi. Motivatsion-irodaviy-ma’lum harakatlar va xulqning amalga oshirishga undovchi kuchlar. Motivlar kurashi-shaxsning oldida bir emas, bir qancha maqsadlar mavjud bo’lgan takdirda, ulardan eng muximini tanlab olish jarayonida ruy beradigan ikkilanishdan iborat xolat.
xoldantoyish, kuchsizlanishi, shaxsning ma’naviy ojizligi. Moxiyat-belgining tevarak-atrofdagi voqelikni bilish ni ifoda etadigan qism sifatidagi mazmo’nga ega bo’lgan jixdtdir. Mudroqlik samarasi-Xabarning kechikkan ta’siri; biz xabarni eslaymizu, o’nga , ishonmaslik sababini unutganimizda paydo bo’ladi. Muloqotdagi konstruktivlik– hamkorlarning aloqasi davomida ularning ehtiyojlarini qondirishni ta’minlaydigan, birgalikda hal
qilinayotgan masalalarning ijobiy yechim topishiga yordam beradigan, ularning individual betakrorligini saqlab qoladigan muloqotdir. Muloqotdagi konstruktivlik (yaratuvchanlik) tushunchasi kishilarning muloqot davomida o‘z salohiyatini o‘stirish, shaxsiy o‘sishi, sotsial yetuklikning shakllanishi tomon harakatlanishi yo‘nalishini ko‘rsatadi. Munosabatning o‘zgarishi (deformatsiya) – bu munosabatlardagi shunday 51
o‘zgarishlarki (buzilish, qiyinchiliklar, yanglishishlar), ular munosabatdagi samaradorlikning pasayishi yoki buzilishiga, hamkorliklarning sog‘lig‘iga, ularning obro‘siga yoki ruhiy osoyishtaligiga, moddiy qadriyatlariga va boshqalarga putur yetkazadi. O‘zgarishlarni ularning turiga qarab turlicha tushunish mumkin: mas., mening ustimdan kulishayotgani uchun bizning begona ekanligimizni, bizning do‘st emasligimiz, bir-birimizni tushuna olmasligimizni, meni mashara qilishayotganligi va ko‘plab boshqa narsalarni anglay boshladim.
kim biz uchun foydali voqealar bilan bog’liq bulsa, shu odamlar bizga yoqishi haqidagi nazariya.
chiqadigan boglanishlar rivojlanishning ko’p kirrali jarayonidir. Mutizm-o’zgalar nutqinii tusho’ngan va nutq harakat apparatlari soglom bo’lgan xolda gapirishdan bosh tortish. Muttasil xolat-ongimizda ba’zi fikr, shubxa, qo’rquv, harakat, mayl kabilarning ixtiyorsiz ravishda paydo bo’lib, o’zluksiz ravishda takrorlanishdan iborat ruxiy xolat. Amalda qo‘llanilmaydigan bilim jonsiz tanaga o‘xshaydi. Bilim daraxtdir, amal esa - uning mevasi... Hosil bermaydigan shox nosog‘lom bo‘ladi. Husayn Voiz Koshifiy
Nafratlanish-ob’ektlarga yaqinlashish sub’ektning mafko’raviy-ma’naviy yoki estetik prinsiplari va yo’l-yuriklariga keskin zid kelib krlishi oqibatida ruy beradigan salbiy xissiy holat.
berilish) - narkotik vositalarni qabul qilish natijasida vujudga keladigan 52
kasallik.Oz miqdorda qabul qilish eyforiyani, kattasi esa narkotik uyquni, serrayib qotib qolishni yuzaga keltiradi. Nafrat - ehtiyoj, xohish, qadriyatlarga qat’iy ravishda salbiy munosabatni ifoda etuvchi shaxs tuyg‘usi. Nazofobiya-odamning kasal bo’lib qolishdan qo’rqish xolati. Nazorat illyuzasi-Aslida nazorat qilib bo’lmaydigan xodisalarni shaxsiy nazoratim ostida yoki yana ham kuchlirok nazorat kiliniyapti deb idrok qilish. Nazorat lokusi-Odamlar o’z xayotini shaxsiy intilishlari va harakatlari orqali "ichkaridan" yoki tasodiflar va tashqi kuchlar orqali "tashqaridan" nazorat qilinadi deb idrok qilishlari dajasi.
netmay, dalilsiz ravishda qarshilik kursatishdan iborat salbiy xarakter xislati. Nevrastenik-o’ta charchash xolatidir, tez jaxl chikish va beqaror kayfiyat alomatlari bilan namoyon bo’ladi. Nevrozlar-oliy nerv sistemasining xaddan tashqari kuchli va davomli qo’zg’ovchilarning ta’sir natijasida yoki nerv jarayonlarining qo’zg’alish hamda tormozlanishining zo’riqishi natijasida kelib chiqadigan kasallik.
namoyon bo’lish darajasini xarakterlovchi xususiyat. Neyron-nerv xujayrasi, uning o’zun va qisqa shoxlari. Neyropsixologiya-nerv sistemasining, muayyan psixik jarayonlarning sodir bo’lishni ta’minlaydigan, neyron tarmoklarini ilmiy-eksperimental ravishda o’rganuvchi fan
ta’minlaydigan neyron tarmoqlarini o‘rganuvchi fan. Psixofiziologiyaning oliy psixik funktsiyalar miya mexanizmini o‘rganadigan qismi.
ostida bul.ganda individ tomonidan xis qilinadigan qo’rquv kurinishidagi emotsional javob. Norasmiy– odamlarning birgalikdagi muloqot va faoliyatlarida ular 53
orasidagi munosabatlarning o‘zaro ishonch, bir xil qarash va maqsadlarning ko‘zda tutilishi. Normalar-Umum tomonidan qabul qilingan va kutiladigan xulq koidasi. Normalar 'to’g’ri" xulqni talab qiladi. Normativ ta’sir-Odamlarning e’tibor kozonish uchun boshqalarning istaqlarini qondirish istagiga asoslangan konforizm. Noverbal ta’sir-bunga suxbatdoshlari, kiliklari, mimika, pantomimika, qarashlar, bir-birini bevosita xis qilishlar, tashqi kiyofa, undagi chikayotganturli signallar kiradi.Ularning barchasi mulokot jarayonini yanada kuchaytirib, suxbatdoshlarni bir-birlarini yaxshirok bilib olishlariga yordam beradi. Ilmga amal etishni o‘zingga odat qil; agar olim ilmini amaliyotga tatbiq etmasa, u ruhsiz badanga o‘xshaydi. Imom A’zam O
faoliyat predmeti.
obrazlarini, ularning aniq xususiyat va boglanishlarni esda qoldirish mustaxkamlashdan iborat xotira.
matallardan, so’z va ran urgularidan, intonatsiyadan hamda turli ifodali harakatlardan foydalangan xolda ifoda qilinadigan nutq
xuddi xiralashganday bo’lib, engil bulut qoplaganday bo’lishi, ongning engil yoki qisman buzilishi.
54
Odat-kundalik faoliyatda ko’p takrorlanish natijasida avtomatlashgan va bajarilishi shaxsning fuksional extiyojga aylanib ketgan harakatlar. Odamgarchilik-o’zaro muomala va munosabatlarda insonga xos bo’lgan barcha ijobiy fazilatlarga rioya qilishdan iborat xarakter xislati. Odamovilik-odamlarga kushilmay, ko’pchilikni yoqtirmay yakka xalda yashashni afzal ko’rishdan iborat salbiy xarakter xislati. Oila – turmush qurish, qarindosh-urug‘chilik asosidagi kichik guruh. Oligofreniya-embrionning ona kornidagi taraqqiyoti buzilishi natijasida sodir bo’ladigan tug’ma esi pastlik xolati. Ontogenez-shaxsning ona kornidagi embrional davridan boshlab, to umrining oxirigacha yoki individual xayoti tugaguncha bo’lgan jismoniy hamda psixik rivojlanish davri.
tipi haqidagi konsepsyasi. SHunday tipga ega bo’lgan shaxs tipi passivlik, tobelik, ishonuvchanlik yoki negativizm boshqalarni ekspulatatsiya qilish va sarkazm, oral sifatlari bilan ajralib turadi. Opponent-biror ilmiy doklad, diplom shli yoki dissertatsiyani ximoya qilishda uni tankidiy ravishda taxlil qilib baxolovchi e’tirozlar bildiruvchi shaxs. Optimizm – kechayotgan voqea va xodisalar jarayoniga nisbatan bildirilgan ikki xil qarama – qarshi fikrlar yoki munosabatlarni yaxshilikka yo‘yish. Optimal ish vaqti-ish kuning jismoniy hamda psixik jixatdan eng qizg’in, qo’lay, samaradorlik jixatdan esa eng maxsuldor soatlar. Orzular– insonning kelajak to‘g‘risidagi, xayoliga kelgan va u uchun muhimroq ehtiyojlar va qiziqishlarni ro‘yobga chiqarish borasidagi rejalaridir. Optatsiya –(lotincha so‘z – ortatio – xoxish, tanlov) tanlov bosqichi. Odam tomonidan professional taraqqiyotning bosqichi tanlanishidir deb e’tirof etiladi. 11-12 yoshlar, 14-18 yosh davrlarni o‘z ichiga oladi.
organlaridan biriga ta’sir etgan, boshqa sezgi organlarida ularning funksiyalariga ta’sir etuvchi o’zgarishlarning kelib chikishidan iborat xodisa.
55
Osoiyishta tip-nerv sistemasining qo’zg’alish va tormozlanish jarayonlari teng hamda o’rtacha kuchga ega tip. Og’riq sezgilar-organizmning ayrim qismlaridagi og’riqni aks ettirishdan iborat sezgi turi. Ongsizlik-odamning onggidan tashqari xolatini bildiradigan termin. Ong oldi-har qanday paytda individum anglamaydigan, lekin ozgina qiyinchilik yoki umuman kiylanmasdan anglanishi mumkin bo’lgan fikr va xissiyotlar.
ifodalashda foydalaniladigan termin. Inson psixikasi (ong) belgililik (ong «hujayrasi» belgilarning murakkab tizimini hosil qiladi), qurollilik (istagan ong birligi predmetlar dunyosini aks ettirish vositasi sifatida foydalaniladi), predmetlilik (tashqi dunyo elementlari bilan mo’tanosibligi va qat’iy uyushganlik (belgilar va qurollar tizimi ko‘plab o‘zaro mo’tanosib kategoriyalarni vujudga keltiradi) xususiyatlari bilan xarakterlanadi.
predmet bo‘la olmaydigan ko‘plab psixik hodisalar to‘plami. Ongda har bir daqiqada bir vaqtning o‘zida cheklangan miqdordagi tasavvurlar bo‘lishi mumkin (o‘rtacha taxmin qilishlaricha 7+2). Bunda ushbu damdagi anglanmagan tasavvurlarni biz aniq ong zonasiga oson «chaqirishimiz» mumkin («hohlaganing uchun eslading»), lekin juda ko‘plab psixik boshqarib turuvchilar (regulyatorlar) shunday ishlaydiki, bunda inson na faqat o‘z-o‘ziga hisob bermasligi mumkin, balki buni u hattoki hohlagan taqdirda ham uni qila olmaydi. Masalan, soatning aylana shakldagi siferblatini idrok qilayotganda bizning ko‘z qobig‘imizda aylana emas, balki ellips (agar soatga yondan qarasak) hosil bo‘lishi mumkin, biroq soat qanday holda tursa ham biz siferblatni «aylana» sifatida idrok qilamiz.
jamlagan psixika soxasi. Bu ziddiyat va mayllar erkin assotsiatsiyalar va tushlarni ta’birlash yordamida ong soxasiga olib chiqilishi mumkin. Odamning o’zi anglamagan xolda, avtomatik tarzda bajaradigan uyqu gipnoz, lunatiklik 56
xolatidagi harakatlari ongsiz xisoblanadi ongsizlik dialektikaning birinchi qonuniga ko’ra ongga antogonitik, siqib chiqarilgan tabiiy tusha harakatlarning makoni xisoblanadi. Ongsizlik tug’ma bo’lib, odamning butun xulqini belgilab beradi.
«odam-mashina» tizimi - muxandislik psixologiyasining o‘rganish predmeti, bunda odam-operator moddiy ne’matlarni ishlab chiqish jarayonida texnik qurilmalar bilan o‘zaro ta’sirda bo‘ladi. Axborotni qayta ishlashni, boshqarishni ham o‘rganadi. Odamning ichki dunyosi - shaxsning dunyoqarashi, g‘oyalari, ideallari, orzulari, qadriyatlari yig‘indisi. Oldindan aks ettirish - psixik aks ettirish usullaridan biri.U ma’lum jarayonning o‘sib rivojlanib borishini oldindan ko‘ra bilish imkoniyatini yaratadi.O. a.e. mexanizmi P.K.Anoxin tomonidan kashf etilgan. Kimki bilimga erishib, uning mazasini totib ko‘rgan bo‘lsa, bunarsani u podshohlik va davlatni boshqarish huzur-halovatiga almashtirmaydi. Majididdin Xavofiy
P
kuchaytiruvchi yoki susaytiruvchi omillar, bo’nga nutqning baland yoki past tovushda ifodalanayotgani, artiqo’lyasiya, tovushlari, tuxtashlar, duduklanish, yo’tal, til bilan amalga oshiriladigan harakatlar, nidolar kiradi. Paramneziya-sodir bulayotgan voqelikni kachondir boshdan kechirilgandek bo’lib tuyo’lishidan iborat xotira kasalligi, yolg’on esdaliklar yoki xotiraning noto’g’ri aks etishi.
keltirish xolati. Paralogik fikrlash-yakkol mantiqiy buzilishlar bilan tavsiflanadi, fikrlashda mantiqiy boglanish bo’lmaydi. 57
Paralogizm-tufi fikrlash koidalarini bo’zish, mantiqiy xatota yo’l qo’yish natijasida noto’g’ri xulosa chiqarish Paramneziya-sodir bulayotgan voqealarning kachonlardir boshdan kechirilgandek bo’lib tuyilishidan iborat xotira patologiyasi, yolg’on esdaliklar yoki xotira illyuziyasi.
Download 0.84 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|