O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti
Paranoyya-muttasil alaxsirash g’oyalari, ba’zan gallyusinatsiyalar bilan sifatlanuvchi surunkali psixik kasallik. Parapsixologiya
Download 0.84 Mb. Pdf ko'rish
|
2020 lugʻat
|
Paranoyya-muttasil alaxsirash g’oyalari, ba’zan gallyusinatsiyalar bilan sifatlanuvchi surunkali psixik kasallik. Parapsixologiya-fikrni xech qanday vositalarsiz masofaga o’zatish mumkinligi haqidagi ta’limot. Parishonxotirlik-diqqatni ma’lum bir ob’ektga karata olmaslikdan iborat salbiy xususiyat. Passalar-gipnoz jarayonida mijozni gipnotik xolatga solish uchun uning ko’zi oldida va atrofida qilinadigan bir me’yordagi qo’l harakatlari. Passivlik-atrofdagi narsa va xodisalarga, kishilarga nisbatan befarq munosabatda bo’lish va jismoniy yoki ruxiy faoliyatsizlikdan iborat xolat. Passiv takrorlash-esda qoldirilishi zarur bo’lgan materialni bir necha bor kayta idrok qilinishi orqaligana takrorlashdan iborat xotira jarayoni. Pastkashlik-o’z shaxsiy manfaati uchun har qanday vijdonsizlikka hamisha tayyor turishdan iborat eng tuban salbiy xarakter xislati. Patologik affekt-psixik faoliyatning qisqa mudatli buzilishi bo’lib, sababsiz yoki adekvat bo’lmagan sabab tufayli yuzaga keluvchi jo’shqin xissiy reaksiyadir. Patogenez-patologiyaning kasallikning kelib chikish va rivojlanish sabablarini o’rganuvchi bo’lim. Patopsixologiya-psixologiyaning bosh miyaning zararlanishi yoki uning etarlicha rivojlanmaganligi natijasida kelib chiqadigan psixik kaslliklarni o’rganuvchi soxasi.
qonuniyatlarini o’rganishni o’z predmeti deb biladigan soxa. Perseptiv-bular shunday harakatlarki, ularning oqibatida atrofdagi predmetlar va xodisalar to’g’risida yaxlit obraz shakllanadi. 58
Perseptiv tomon– shaxslararo munosabatlarda tushunish, his etish, idrok etishga qaratilgan jarayon. Persederatsiya-bir fikr va xulosaga kayta-kayta kelish natijasida yuzaga keladagan patologik fikrlash xolati. Perseveratsiya-ba’zi harakat, fikr, so’z ibora yoki kuyning ongimizda ko’p martalab ixtiyorsiz hamda tinimsiz ravishda takrorlanishdan iborat xolat. Persepsiya-ob’ektiv voqelikni sezgi organlarimiz orqali bevosita aks ettirish, appersepsiyaga nisbatan "sof idrok". Peshkadam-bu shunday shaxsdirki, guruxning qolgan barcha a’zolari uchun o’zlarining manfaatlariga daxldor bo’lgan hamda butun gurux faoliyatining yo’nalishini va harakatini belgilab be radi.
kushilgandagi xolat. Proaktiv tormozlanish-avvalgi faoliyatning undan keyingi materiallarini esda qoldirish yoki esga tushirishga salbiy ta’sir kursatishdan iborat xotira qonuni.
hamda e’tiqodlarini qat’iy turib ximoya qilishdan yoki so’z bilan ishning birligidan iborat ijobiy xarakter xislati.
paylarda, buginlarda joylashgan, organizmningturli harakatlari, fazodagi xolati yoki ayrim organlardan keladigan qo’zg’alishlarni qabul qilib oladigan retseptorlar. Praiming-Xotirada maxsus assotsialarni faollashtirish. Proeksiya-individuum o’zining nojoiz istaqlarini boshqalarga tegishli deb xisoblaydigan ximoya mexanizmi. Prosotsial xulq-Ijobiy, konstruktiv, ijtimoiy foydali xulq. Psevdotallyusinatsiyalar- (soxta gallyusinatsiya )-ixtiyorsiz vujudga keladigan kurinishlar, tovushlar, xidlarning namoyon bo’lish xolati. 59
Psixodinamik nazariya-anglanmaydigan psixik yoki emotsional motivlarni inson xulqining asosi deb ta’kidlaydigan nazariya. Psixodiagnostika(grekcha psyche – ruh va diagnostikos – bilishga qodir) – psixologik fan sohasi bo‘lib, shaxsning individual – psixik xususiyatlarini o‘lchash va aniqlash usullarini ishlab chiqadi.
psixik, asabiy va psixosomatik xafagarchiliklarda inson hissiyoti, fikrlari, o‘z- o‘zini anglashiga kompleks davolovchi ta’sirdir (asosan nutq yordamida, biroq faqat uning yordamida emas). Shartli ravishda asosan mavjud alomatlarni yo‘qotish yoki yumshatishga qaratilgan klinik maqsadli psixoterapiya va insonga uning sotsial muhiti va o‘z shaxsiga nisbatan munosabatini o‘zgartirishga yordam berishni vazifa qilib olgan shaxsiy maqsadli psixoterapiya mavjudligi e’tirof qilinadi. Psixotexnika(grekcha techne – san’at, mahorat) – psixik jarayonlarni sodir bo‘lish xarakteristikasini yaxshilash, mavjud psixik qobiliyatlarni o‘stirish va yangilarini shakllantirishda qo‘llaniladigan konkret metodik usullar yoki usullar tizimidir. Psixoanaliz-Freyd tomonidan yaratilgan taraqqiyot, dinamika va
o’zgarishlarning shaxs qurilmasi haqidagi nazariya. Psixoformakalogiya-odam nerv sistemasi va psixikasiga sezilarli ta’sir ko’rsatuvchi dorivor yoki shifobaxsh vositalar haqidagi ta’limot. Psixofiziologiya-psixikaning moddiy-tabiiy asoslarini o’rganuvchi soxa. Psixik temp-psixik faoliyatning yoki muayyan psixik jarayonning sodir bo’lish tezligi. Psixozlar-bosh miyaning zararlanishi natijasida inson psixik faoliyatining turli kurinishlarida va darajada buzilishidan iborat kasalliklar yigindisi. Psixolog-psixologiya fani mo’taxassisi, psixologiya soxasida ilmiy tekshirish ishlari olib boruvchi yoki ukituvchilik qiluvchi shaxs. Psixopatiya-ruxiy faoliyatning uygunsizligi, ayniksa emotsional-iroda va mayl soxalaridagi uygunsizlik bilan sifatlanuvchI patologik forma. 60
Psixoprofilaktika-kasalliklarni turli yuzaga keluvchi nuqsonlarni kelib chikishini oldini olish maqsadida tashqil qilinadigan psixologik tadbirlar haqidagi ta’limot.
orqali davolash usullarini o’rganish va amalda tadbik qilish haqidagi bo’lim. Psixologik ta’sir-bu turli vositalar yordamida insonlarning fikrlari, xissiyotlari va xatti-harakatlariga ta’sir kursata olish. Psixogen qo’zg’alish-qo’qqisdan, kuchli ruxiy ta’sirlar: faloqat, xayotda xavfli xolat, yaqin kishisining o’limi, mol-mulkining yo’qotish, portlash natijasida kelib chiqadigan xolat.
tashqari qat’iyatsizlik, o’ziga
ishonmaslik, badgumonlik, ruxan ezilganlik va muttasil fikrlarga beriluvchanlik bilan kechadigan psixopatologik xolat.
oldini olish hamda davolash haqidagi fan. Psixik faollik-shaxs psixik funksiyalarining odatdagidan kuchli yoki faol ravishda ishlashi, ruxan tetiklik. Psixogenez-inson ruxiy xayoti sezgi idrok, xotira, nutq, xissiyotlarning paydo bo’lish jarayoni. Panelog – gurux ichidagi munozaradir Predikatlar mantig‘i – muhokama yuritish jarayonlarining muloxazalarning ichki strukturasidan kelib chiqib tahlil qiladigan mantiqiy sistema. U muloxg‘azalar mantig‘ini o‘z ichiga oladi. Predikatlar mantig‘i tili muloxazalar mantig‘i tiliga qo‘shimcha simvollar kiritish yordamida hosil qilinadi. Ilm ko‘r qalb ko‘zini ochuvchi, qorong‘u zulmatda nur bag‘ishlovchi vazaif badanlarga kuch-quvvatdir. Abu Homid al-G’azzoliy
61
Qalbi sustlilik-emotsional noturgun, sezgi doirasada bekdrorlik holati. Qarorga kelish-ma’lum bir maqsad va bu maqsadni amalga oshirishning biron usuli yoki ma’lum yo’llari haqida xulosa chiqarish. Qattiyat - ba’zi holdarda kishi qabul qiladigan qarshiliklar amalga oshirishda imkoniyatlarga ishongan xolda juda tez ma’lum bir qarorga kelish. Qatiyatsizlik-o’ziga ishonchining yo’qolishi, irodaning bo’shashi natijasida yuzaga keladigan ruxiy xolat. Qat’iylik-irodaning individual fazilati bo’lib, mustaqil ravishda ma’suliyatli qaror qabul qilish hamda uni faoliyatda suxiz amalga oshirish qobilyati. Qiymat-odamning to’la qiymatli shaxs sifatidagi yarokdilik darajasini belgilab beruvchi ijtimoiy kategoriya. Qobiliyatlar– u yoki bu sermahsul faoliyatni egallash mahorati bilan bog‘liq bo‘ladigan insonning individual – psixologik xususiyatlari bo‘lib, uning yordamida inson teng bo‘lgan boshqa sharoitlarda ushbu faoliyatni tez va puxta, oson va mustahkam ravishda tashqil qilish va amalga oshirish yo‘llarini o‘zlashtirib oladi.
mumkinligi haqida o’nga real tarzda taxdid solayotgan yoki taxdid solishi mumkin bo’lgan xavf-xatar haqidagi xabarni olishi bilan paydo bo’ladigan xissiy xolat.
Qo’zgaluvchanlik-shaxsni temperament xususiyatlari bilan belgilanadigan muayyan ta’sir kuchiga tez beriluvchanlikdan iborat bo’lgan individual xususiyati.
kuchli asosga ega bo’lmagan kurkinch va tashvishlanishdan iborat inson tomonidan engish imkoniyati yuk muttasil psixopatologik xolat.
62
Ilm ustida tafakkur qilish kunduzi ro‘za tutganga, uni muzokara etish kechani ibodat bilan bedor o‘tkazganga tengdir. Abu Homid al-G’azzoliy R
xolda biror fikrning yolg’on ekanligini isbotlashdan iborat bo’lgan mantiqiy operatsiya. Rad qilish-Individumning atrofdagilar tufayli o’nga taxdid solayotgan kechinmalardan ularning mavjudligidan o’zini chetga tortish yo’li bilan ximoyalanishda namoyon bo’ladigan ximoya mexanizm i.
mavqe, martabaning inobatga olinishi Real – birgalikdagi faoliyat jarayonida bevosita muloqot amalga oshishi imkoniyati. Reaktiv qurilma-Bir xil impuls va xissiyotlarni cheklash ular ga qarama- qarshi impuls va xissiyotlarni kuchaytirish yo’li bilan xavotirlanish darajasini pasaytirishga imkon beradigan ximoya mexanizm i
paydo bo’ladigan emotsional javob. Reallik tamoyillik-Mos keluvchi ob’ekt yoki shu extiyojni qondirish uchun sharoit topilmaguncha instinktni qondirish ni kechrok muddatga surib turishni ko’zda to’tadigan yo’nalish.
bemorning yana mexnat faoliyatiga kaytishi. Reaktiv xolat-og’ir ruxiy azoblanish natijasida paydo bo’ladigan psixik kasallikdir. Reaksiya-organizmning muayyan tashqi yoki ichki qo’zg’ovchilarga nisbatan kaytaradigan javob harakati. 63
Reaksiya tempi-turli xususiyatli psixik reaksiyalar va jarayonlarning kechish tezligi, binobarin, harakat tezligi, nutq sur’atiga, farosatlilikka, aql tezligiga asoslanib xulosa chiqariladi.
javoblardan foydalanish; individumning bir muncha ertarok, xavfsizrok va yoqimlirok taraqqiyot bosqichiga qaytarishdan iborat ximoya mexanizmi.
qadriyatlar orqali namoyon bo’ladigan jarayon. Refleksiya- Muloqot jarayonida suhbatdoshning pozitsiyasidan turib,o’zini tasavvur qilish.R.boshqa odamning idrokiga ta’luqli bo’lib,o’ziga birovning ko’zi bilan qarash.
guruxning mavjud bo‘lishi. Reflektor harakat-Idning qo’zg’alish manbaiga usha zaxoti javob berish yo’li bilan taranglikdan ozod bo’lishdan iborat jarayon. Reminissensiya-sal-pal eslash, ya’ni zarur paytda esga tushmagan yoki avval unutilgan deb xisoblangan materiallarning keyinchalik esga tushirishdan iborat xotira jarayoni, vaqtincha unitish.
shundayligicha, o’zgarishsiz qaytarish va shu asosida fikrlash ga asoslanadi. Retroaktiv tormozlanish-muayyan materiallni esda qoldirish yoki esga tushirish jarayoniga undan keyingi faoliyatning salbiy ta’siri. Retrograd amneziya-ilgari yo’z bergan voqea va xodisalarni esda saqlashdan iborat xozir sodir bo’lgan voqea va xodisalarni unitishdan iborat xotiraning kasallanishi.
iborat xotira jarayonidir. Retensiya-xotiraning idrok qilingan narsa va xodisalarni saqlab qolish vazifasi. 64
Retrograd amneziya-esini yo’qotish boshlanayotgan paytdagi voqealarningesdan chikish xolati.
maqsadsiz, ma’nosiz, tartibsiz fikrlash xolati. Retseptorlar-nervlarning tashqi yoki ichki qo’zg’ovchilardan xosil bo’lgan qo’zg’alishni qabul qilib oluvchi chekka uchlari, analizatorlarning periferiya qism.
imkoniyatining past darajada ko’zatilishi. Rivojlanish-oddiydan murakkabga, pastdan kjoriga o’tishdan iborat o’zgarish. Rol-shaxsga nisbatan shunday tushunchaki, uning aniq bir xayotiy vaziyatlardagi xukuk va burchlaridan iborat harakatlari majmuini bildiradi. Ruxlanish-biror narsadan yoki kishidan mamnun bo’lish natijasida, muayyan faoliyat turiga nisbatan kuchli intilishda ifodalanadigan ijobiy xissiy xolat. Kechaning bir qismida ilm muzokarasi bilan mashg‘ul bo‘lish menga kechani butunlay bedor o‘tkazishdan mahbubroqdir. Abdulloh ibn Abbos
S
muammo va xolatlarni psixologik va ijtimoiy omillarini tahlil qilib olishga qaratilgan xizmatlari turi. Sangvinik-ser harakatlik, mexribonlik, mulokotga tez kirishuvchanlik tez reaksiya bera olish bilan xarakterlanadi. Sensatsiya-ma’lum bir xodisa, xabar munosabati bilan jamoatchilik ongida xosil bo’lgan kuchli taassurot. 65
Sensorochlik-bir xil, o’zgarmas xayot sharoitida ko’p vaqt yashash natijasida sezgi, idrok va tasavvur orqali olinadigan taasurotlarning etishmasligidan iborat ruxiy xolat.
falsafiy oqim. Sentimentalizm-sensor sezgirlikdan farq qiluvchi xaddan tashqari emotsional sezgirlik, narsa va xodisalarga o’ta emotsional munosabatda bo’lish. Sentimentallik - akd va irodadan ham ko’ra xissiyotga xaddan tashqari beriluvchanlikdan iborat salbiy xarakter xislati. Seriatsiya-materialni ma’lum belgilari bo’yicha ketma-ketlik izchillik bilan jonlantirishdan iborat mantiqiy usul. Sensor madaniyati-narsa va xodisalarni rejali, izchil, to’liq, aniq hamda tez idrok kila bilish qobilyati.
bo’zish kabi emotsional xolatlar bilan ifodalanadigan salbiy xarakter xislati. Senestopatiya-tananing turli soxalaridan va ayrim ichki a’zolaridan chiqadigan somatik tekshirish usullari bilan sababini aniqlab bo’lmaydigan har xil noxush sezgilar.
bironta psixik reaksiyani xosil qilish uchun zarur bo’lgan o’ta kuchsiz tashqi taassurot kuchiga qarab muloxaza yuritishdir.
sevilish uning asosiy mezoni – “insoniy fazilatlar” hisoblanadi. Sezgi – qo‘zg‘atuvchilarning idrok a’zolari retseptorlaritga ta’siri tufayli vujudga keladigan, ob’ektiv dunyo xossalarining sub’ektiv in’ikosidir. Sifat-muayyan narsa yoki xodisaning boshqa narsa yoki xodisalardan tub farqni kursatadigan umumiy tushuncha. Sigmatizm - s, z, k, sh, j, ch tovushlarni noto’g’ri talafuz qilishdan iborat nutqiy kamchilik. Siklofuzion-yunoncha doyra, aylana degan ma’noni berib, harakat, harakatlanuvchi jismlarni ko’z korachigi yordamida aniq tasvirini aks ettirishdir. 66
Simpatiya-biror narsaga yoki shaxs ga nisbatan ichki moyillik, ishonchdan iborat emotsional xolat. Simulyasiya-atrofdagilarni aldab ishontirish uchun o’zini soxta xolatga solishdan iborat yasama xulq formasi. Sinesteziya-muayyan qo’zg’ovchining ma’lum bir sezgi organiga ta’sir qilib faqat shu sezgi organi uchun xos bo’lganiga ta’sir qilib, faqat shu sezgi organi uchun xos bo’lgan sezginigina emas, bilish boshqa sezgi organi uchun tasavvurni ham xosil qilishdan iborat xodisa. Sintez-fikr ob’ekti xisoblangan narsa va xodisalarning tarkibiy qismlari, sifatida hamda xususiyatlarini fikran yoki amaliy ravishda 1 butun qilib qo’yishdan iborat bo’lgan aqliy operatsiya.
makon va mantik jixatdan ma’lum tartibda joylashtirishdan iborat aqliy operatsiya.
tuskinlik qiladigan ximoya mexanizmi. Situativ nutq-suxbatdoshlar uchun aniq bo’lgan vaziyat da’vat etgan fikr olishuv jarayoni. Slepogluxonemota-ko’r-kar-soqovlik, ko’rish, eshitish va nutq kobilyatiga ega bo’lmaslik. Slepota-ko’rlik, ko’rish qobilyatining to’liq yoki qisman yuqolishdan iborat nuqson.
Somnambulizm- Bu holatda odam g’alati va hattoki kelisilmagan qiliqlar qiladi.Somnabullarda bemorlar maqsadsiz sang’ib yuradi, devorlarni timirskilaydi avtomatik tabiatdagi harakatlar qiladi.
mo’ljal olish o’zgarmaydi,spirtli ichimliklardah,uhlatuvchi dori vositalaridan zararlanganda kuzatiladi.
munosabatlarni o‘rganishga qaratilgan fan. 67
Sotsial individ– barcha kishilar uchun umumiy bo‘lgan, belgilar, qurollar bilan ishlashda bog‘liq bo‘lgan maxsus insoniy tavsiflarni aks ettirish, jamiyatda qabul qilingan norma va qoidalarni hisobga olish, sotsial vazifalarni bajarishdir. Gap shaxsiy yoki individual jihatlar to‘g‘risida ketayotgani yo‘q. Sotsial muhit – insonning aniq maqsadlar rejalar asosida faoliyat ko‘rsatadigan dunyosi. Sotsiometriya-guruxlarda shaxslararo afzal ko’rishlarni aniqlash usulini va xissiy afzal ko’rishlarni qayd qilish texnikasi. Somnolensiya-ancha uzoq vaqt, soatlab, ba’zan kunlab uyqu bosish xolati. Stupor-fikrlashni va nutqning tormozlanish shaklidagi ruxiy buzilish xolati. Suggestiya-psixik ta’sir kursatishning alohida formasi, ayniksa so’z orqali ta’sir kursatish formasi. Streotip-odamlar guruxining shaxsiy sifatlar haqidagi fikri. Streotiplar xaddan tashqari umumlashgan, noaniq va yangi informatsiyaga rezident bo’lish i mumkin.
Ego, Supper-Ego dan iborat uch darajasi Sublimatsiya-Idning impulelari ijtimoiy ma’qo’l faollikka yunaltiriladigan urin almashtirish shakli. Streotipizatsiya- odamlar ongida muloqotlar mobaynida shakllanib o’rnashib qolgan ko’nikib qolinganobrazlardan shablon sifatida foydalanish. Supper-ego-interorizatsiyalashgan madaniy-ijtimoiy normalar.Psixoanaliz nazariyasida shaxs qurilmasidagi etnik yoki axloqiy katlam. Jazolash va ragbatlantirish vositasida ota-onadan olingan ijtimoiy norma va xulq standartlarining individum tomonidan internalizatsiya qilinishi (internalizatsiya- e’tiqod, qadriyat, ustanovka, amaliyot, standartni o’ziniki deb qabul qilish yoki ularga moslashish. Suxbat-ikki va undan ortik shaxslar o’rtasida sodir bo’ladigan bevosita fikr almashish jarayoni. Download 0.84 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|