O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti xorijiy tillar fakulteti ingliz tilshunosligi kafedrasi

5.Kommunikativ yondashuvning xususiyati va afzalliklari.
To'g'ri o'qitish usulini tanlash va qo'llash barcha til o'qituvchilari uchun muhim ahamiyatga ega. Kommunikativ tilni o’qitish yoki atashimiz mumkin kommunikativ yondashuv global miqyosda til sinflarida yuqori darajada qo'llaniladigan va samarali o'qitish va o'rganish yondashuvi sifatida keng tan olingan. Lekin nega bu yondashuv shunchalik samarali va kommunikativ tilni o‘rgatish usulining o‘qituvchilar va o’quvchilar uchun qanday afzalliklari bor deb aytish mumkin. Quyidagi satrlarda buni birma-bir izohlab aytib o’tamiz.
Kommunikativ tilni o’qitishda ko’proq nimaga urg’u beradi?
Kommunikativ yondashuv talabalarga chet tilida so'zlashuvchilar bilan real vaziyatda aniq va ishonchli muloqot qilish ko'nikmalarini berishga qaratilgan. Shunday qilib, u o'rganish va o'zlashtirishda tildan faol va haqiqiy foydalanishni rag'batlantirish uchun grammatikaga an'anaviy e'tibordan voz kechadi. Shuning uchun kommunikativ yondashuv o'zaro ta'sir va muammolarni hal qilishni birinchi o'ringa qo'yadi va odatda rolli o'yin va juftlik / guruh ishlari kabi sinfdagi tadbirlarni o'z ichiga oladi.
Bu yondashuv ustida ko’plab malakali olimlar o’z faoliyatlarini olib borgan.
Muallif va tadqiqotchi Devid Nunan kommunikativ yondashuvning beshta asosiy elementini aniqladi:

• 
  Ma’lum bir tilni o’rganiahda o'zaro ta'sir orqali muloqot qilishni o'rganishga e'tibor.
  
• 
  O'quv vaziyatiga haqiqiy, real vaziyat bilan bog’liq bo’lgan matnlarni kiritish.
  
• 
  O'quvchilarning diqqatini nafaqat tilga, balki o'quv jarayonining o'ziga ham jalb qilish imkoniyatlarini ta'minlash.
  
• 
  Sinfda o'rganishga muhim hissa qo'shuvchi elementlar sifatida o'quvchining shaxsiy tajribasini yaxshilash.
  
• 
  Sinfda til o’rganishdan tashqari sinfdan boshqa joyda tilni faollashtirish uchun o’quv mashg’ulotlarini tashkil etish, ya’ni sayyor darslar tashkil qilish va muloqot vositasini chuqurlashtirish
  

Harmer va Savignon, ma'lumotlariga ko'ra, kommunikativ yondashuv o’qituvchilar va o’quvchilar uchun juda ko'p afzalliklarni beradi. Bular quyida qisqacha jamlangan.⁹
Birinchidan, kommunikativ yondashuv o'quvchilarga aniq va ravshan foyda keltiradi. Ular aslida o’zlari o’rgangan tillarida muloqot qilish uchun o'rgangan ko'nikmalaridan foydalanishlari mumkin. Bu usul faqat o'rganish uchun emas, balki
Aniq va ravshan o’z oldiga qo’ygan maqsadi borligi uchun ham samaralidir. Talabalar har xil real hayot kontekstlarida to'g'ri grammatika, lug'at va jumlalar tuzilishidan foydalana oladigan va vaziyat taqozo etganda moslasha oladigan malakali muloqotchilarga aylanadi.
Shunday qilib, kommunikativ yondashuv odatda maqsadli tilda ko'proq ravonlikka ega bo'lish foydasiga ega bo’lish uchun batafsil grammatik qoidalarni o'rganishga kamroq e'tibor beradi. Talabalar ma'lumotni qayta tiklash qobiliyatiga emas, balki ularning kommunikativ qobiliyatlari darajasiga qarab baholanadi. Ushbu yondashuv, shuningdek, o'quvchilarga boshqa odamlar bilan muloqot qilishda tezda o'ziga ishonchni qozonish imkonini beradi, bu esa ularga yangi til ko'nikmalaridan zavqlanishlariga yordam beradi.
Shu nuqtai nazardan, ham kommunikativ yondashuv o'qituvchilar, o’quvchilar va ularning tengdoshlari o'rtasidagi munosabatlarga juda ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Eng yuqori darajada, kommunikativ yondashuvda muvaffaqiyatli bo'lish uchun barcha ishtirokchilardan an'anaviy o'qituvchi yoki o’quvchi modelidan uzoqlashishni talab qiladi. Til sinfida o'quvchilar individual tarzda emas, balki hamkorlikda o'quv faoliyati bilan shug'ullanishlari kerak - ular samarali suhbatlar qurish va kommunikativ yondashuvning markazida bo'lgan juftlik yoki guruh vazifalarini bajarish uchun birgalikda ishlashlari juda muhimdir. Shunday qilib, o'qituvchilar an'anaviy takrorlash va jumlalar va grammatik naqshlarni yodlashdan tashqarida bo'lgan ijodiy til o'rganish faoliyatini rivojlantirishlari mumkin.
Natijada, dalillar shuni ko'rsatadiki, kommunikativ yondashuv odatda o'quvchilarning faolligini va darslaridan zavqlanishlarini oshiradi. Sinf resurslari va vazifalari kundalik vaziyatlarda darhol aniq, real hayotda qo'llanilishi bilan asoslangan bo'lsa, talabalar jonlanadi. Ular chetdagi tomoshabinlar emas, balki o'rganish markazidagi qahramonlarga aylanadi. Bundan tashqari, o’quvchilar darhol o'z bilimlarini olishlari va uni sinfdan tashqarida chet tilida so'zlashuvchilar bilan muloqotda amaliyotda qo'llashlari mumkin.
Talabaga aniq afzalliklarni taqdim etish bilan bir qatorda, bu yondashuv o'qituvchilarga ularning sinfdagi rolini tubdan o'zgartirish orqali sezilarli foyda keltirishi mumkin. Pedagog ham “yordamchi, yo‘l ko‘rsatuvchi va tashkillashtiruvchi”, shuningdek, “muvofiqlashtiruvchi, fikr ifoda etadigan shaxs va uning muallifi” hamdir. O'qituvchilar kamroq gapiradi va ko'proq tinglaydi, shuningdek, talabalarning individual ta'lim sayohatlariga ko'proq e'tibor qaratadi va maqsadlariga erishish uchun ular bilan yaqindan ishlaydi.
Kommunikativ yondashuvini qo'llash odatda an'anaviy, takrorlanadigan o'quv topshiriqlarining ahamiyatini yo'qotishini anglatadi, o'qituvchilar sinfda ijodiy bo'lish uchun ko'proq imkoniyatlarga ega. Garchi bu tegishli o'quv resurslarini tayyorlash uchun qo'shimcha vaqt kerakligini bildirsa-da, talabalarning faolligi va motivatsiyasini oshirishdan sezilarli foyda bor.¹⁰
Eng muhimi, kommunikativ til o'rganishda to'rtta ko'nikmalarni - gapirish, tinglash, o'qish va yozishni rivojlantirishni rag'batlantiradigan kuchli o'qitish usuli ekanligi barchaga birdek ma’lum hisoblanadi. Bular boshidanoq kommunikativ yondashuvning asosiy qismidir, chunki faol muloqot turli ko'nikmalarni birlashtirishga xizmat qiladi. Haqiqiy o'quv materiallaridan (broshyuralar, varaqalar, jadvallar, menyular va jurnallar) foydalanish, shuningdek, ushbu asosiy ko'nikmalarni shakllantiradigan mashg'ulotlar bilan ishlashda o'quvchilarga tegishli grammatika va lug'atni rivojlantirishga yordam beradi.
Har bir narsaning foydasi bo’lgani kabi zararli tomonlari ham yo’q emas. Tanganing ikkinchi tomoni bor deganlaridek, kommunikativ yondashuvning ham o’ziga yarasha kamchiliklari bor.
Kommunikativ yondashuvning kamchiliklari.

• 
  U o'qitish va o'qitishni amalga oshiradigan kontekstga etarlicha e'tibor bermaydi
  
• 
  Kommunikativ yondashuv ko'pincha shunday talqin qilinadi: "agar o'qituvchi o’quvchini tushunsa, ular bir-birini yaxshi tushunishad", ammo chet tilda so'zlashuvchilar o'quvchilarni tushunishda katta qiyinchiliklarga duch kelishlari mumkin.
  
• 
  Yana bir kamchilik shundaki, CLT yondashuvi aniqlikka emas, balki ravonlikka qaratilgan. Yondashuv xatolarni kamaytirishga e'tibor qaratmaydi, aksincha, o'quvchilar o'zlarining aloqa muammolarini hal qilish uchun o'z qurilmalaridan foydalanishlari mumkin bo'lgan vaziyatni yaratadi. Shunday qilib, ular bir-biriga mos kelmaydigan, grammatik jihatdan noto'g'ri jumlalarni yaratishi mumkin
  
• 
  Grammatiga ko’p urg’u bermaydi.
  

Xulosa
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, yangi tilni o'rganish har qanday yoshda yoqimli, lekin bolalar buni imkon qadar erta o’rganishdan ko'proq foyda olishadi. Ta'lim sohasidagi tadqiqotlar maktabgacha ta'lim darajasida ikki tilli ta'limni boshlashni qat'iy tavsiya qiladi.
O'quvchilar ikkinchi tilni o'rganish orqali juda ko'p afzalliklarga ega bo'lishlari mumkin. Ko'pgina tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, ikkinchi tillarni o'rganayotgan o'quvchilar muammoni hal qilish va ijodkorlik qobiliyatlarini yaxshilash kabi kognitiv afzalliklarga ega. Chet tilini o'rganishni osonlashtiradigan bir qancha usul va usullar mavjud. Maktab o'quvchilariga til o'rgatishning eng samarali usullaridan biri kommunikativ yondashuv usulidir.
Muloqot bu tilni o’rganishdagi muhim vazifa. Kammunikativ yondashuvning afzalligi ham muloqotni birinchi o’rinda tutganligidadir. Shunga amin bo’ldimki, tilni o’rganishda lug’at boyligi, ma’doshosh so’zlar muloqot vositasining zaxira ombori hisoblandi. Shu bilan bir qatorda sinonimlarni o’rganish chet tildagi ham yozma ham og’zaki nutqimizni boyitishga va nutqimizdagi takrorlanib keladigan so’z, jumlalarning ishlatilinishini oldini oladi. Nutqimizni tinglovchiga mazmunli va jozibador yetkazishga yordam beradi.
Sinonimlarni kommunikativ yondashuv orqali o’rgatish usuliga keladigan bo’lsak, bu sinonimlarni ko’proq og’zaki o’rgatishga tayanadi. Chunki o’quvchilar guruh bo’lib yoki juft bo’lib muloqot qilishda sinonimlarni tez o’rganadilar. Og’zaki usulda tilni o’rganish o’quvchilar uchun foydali usullardan biri deb xulosaga keldim. O’quvchilar, albatta, muayyan tilni o’rganishdan oldin albatta, og’zaki usulda birinchi qadamni qo’yadilar. Sinonimlarni o’rganishda ham kommunikativ yondashuvning o’rni katta ahamiyat kasb etadi. Ma’nodosh so’zlarni kommunikativ yondashuv orqali o’rganish, sinonimlarni yaxshiroq o’rganishga, guruh bo’lib unlarning ma’nodoshlarini qayta-qayta takrorlab og’zaki usuldan foydalanish o’quvchilarning qiziqishlarini orttirishga ham yordam beradi.
Sinonimlarni bu yondashuv asosida o’rgatish vaqtni tejashga ham yordam beradi. Chunki faqat muloqot orqali va nutqda takrorlanayotgan sinonimlar boshqa o’quvchilar, ya’ni past o’zlashtiruvchilar uchun ham o’z foydasini ko’rsatmay qolmaydi. Barcha o’quvchilarning darsda ishtirokini ta’minlaydi. Yana bir muhim jihati, o’quvchilar e’tibor markazida bo’ladi. O’qituvchi va o’quvchining darsdagi o’rni barobar hisoblanadi. Kommunikativ tilni o’qitishda an’anaviy darslardan ko’ra ya’ni faqat o’qituvchi asosiy rolni o’ynashi bu yondashuvga begona g’oyadir.
Barcha yuqorida keltirilgan fikrlarni jamlagan holda aytish lozimki, kommunikativ yondashuv tilni mukammal o’rganishdagi eng samarali va ishonchli usuldir.