Oʼzbekiston respublikаsi oliy vа oʼrtа mаxsus tаlim vаzirligi buxoro dаvlаt universiteti

4-jadval
Tovar zaxiralari aylanish tezligiga tasir etuvchi omillarni integral usul hilan aniqlash

t/r	Korsatkichlar	Shartli belgilar	Rejada	Haqiqatda	Farqi (+;-)
1	Savdo zali xodimlarining mehnat unumdorligi,ming som	X1	120,5	122,1	+1,6
2	Savdo zali xodimlarining umumiy xodimlardagi ulushi %	X2	65,2	63,4	-1,8
3	Tovar zaxiralarining xodimlar bilan taminlanganhgi, kishi	X3	40,5	42,1	+1,5
4	Tovar zaxiralarining aylanish tezligi, marta	U	3,18	3,26	+0,08

Amalda natija bilan omillar ortasidagi bogliqliklar kasrli bolishi ham mumkin. Masalan, mehnat unumdorligi (U) tovar oborotining hajmi (X₁) va xodimlar soni (X₂) bilan bevosita bogliqdir.

Bu holda quyidagi tenglama kelib chiqadi:

Ushbu formulaga integral usulini qollab, natijaga birinchi omilning, yani tovar oboroti ozgarishining tasirini aniqlash lozim bolsa, quyidagi formuladan foydalaniladi:

Natijaning ikkinchi omil evaziga ozgarishini topish uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:

Juda kop hollarda ishlab chiqarish korxonalarida rentabellik darajasiga tasir qiluvchi omillarni hisoblashga togri keladi. Bu bogliqlikni quyidagi formula bilan ifodalash mumkin:
Moliyaviy potensialni ifodalovchi korsatkichlarni iqtisodiy mazmuni jihatidan ikki guruhga bolish mumkin:
1. Moliyaviy potensial holatini ifodalovchi korsatikichlar.
2. Moliyaviy potensial samaradorligini ifodalovchi korsatkichlar.
Ushbu guruh korsatkichlar bir-biri bilan uzviy bogliq. Ammo har biri oziga xos xususiyatlarga ega. Moliyaviy potensial (Mp) holatini ifodalovchi korsatkichlarga maIum bir davrda ular qay ahvolda ekanligini ifodalaydigan korsatkichlar kiradi. Uning umumiy hajmi, tarkibi togrisidagi malumotlami aynan shu holatini tahlil qilib aniqlash mumkin. Ushbu guruh korsatkichlar moliyaviy potensialining tarkibiga qarab, yana ikki guruhga bolinadi:
1. Mp holatining oz mablagMari bilan bogliq korsatkichlari.
2. Mp holatning chetdan jalb qilingan mablag Mar bilan bogliq
korsatkichlari.
Har ikki guruh korsatkichlariga ham bir qancha korsatkichlar kiradi va ularning majmuasi korsatkichlar tizimini tashkil qiladi. Moliyaviy potensial samaradorligini ifodalovchi korsatkichlar, asosan, uning qanday foydalanayotganidan dalolat beradi. Bu korsatkichlar asosida natija bilan moliyaviy potensial ortasidagi nisbat yotadi. Bular ham bir qancha guruhlarga bolinadi:
Moliyaviy potensial samaradorligiga tasir etuvchi omillarni aniqlash uchun tahlilning bir qancha usullaridan, ayniqsa, ananaviy usullaridan foydalanadi. Bu usullaming qaysi birini olish natija bilan omillar ortasidagi bogliqlikka, omillar soniga bogliq. Masalan, natija bilan omillar ortasidagi bogliqlik kopaytirish bilan ifodalanib, omillar tasiri ikkita bolsa, qayta hisoblash yoki farqli usuldaH foydalanish qulay. Agar shunday bogliqlik bolib, omillar tasiri 3 va undan kop bolsa, zanjirli almashtirish yoki indeks usullaridan foydalanish maqul
Korxona moliyaviy potensialining samaradorligiga tasir etuvchi omillar talaygina. Ularning tasirini aniqlash tahlilning muhim vazifalaridan biridir. Korsatkichlar ozgarishiga omillar tasirini aniqlash uchun shu korsatkichning hisoblanish yolini bilishni taqozo qiladi. Masalan, Mp foydaliligini (Mpf) aniqlash uchun sof foyda summasini (F) uning moliyaviy potensialiga (Mp) bolish mumkin:
Mpf=F/Mp
Ushbu formula boyicha tahlil qilinsa, Mpf ozgarishiga ikki omil tasir qilganligini koramiz, yani foydaning kopayishi Mpf.ni oshiradi, Mp.ning kopayishi esa uni pasaytiradi. Agar Mp.ning omiga uni ifodalovchi korsatkichlar bilan almashtirsak, quyidagi formula kelib chiqadi:

bunda, Om — oz mablaglari; Ump — uzoq muddatli passivlar;