O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Buxoro Davlat Universiteti

Atsetobutiratsellyuloza


Z+X+Y=3

Atsetobutiratsellyuloza sellyulozaning sirka va butil kislotalar bilan xosil kilgan aralash efiridir. Atsetobutiratsellyuloza olishda xam erituvchi sifatida metilen xlorid ishlatiladi. Lekin reaksiyada ikki organik kislota ishtirok kilgani uchun reaksiya sharoiti atsetillash sharoitidan fark kiladi. Atsetobutiratsellyuloza 3 boskichda olinadi. Reaksiyaning uchchala boskichi 101 soat davom etadi. Bu xil atsetillashning reaksiya tenglamasi kuyidagicha ifodalanadi:

Xosil bulgan triefirning xossalarini yaxshilash maksadida u kisman gidrolizlanadi.

Kisman gidrolizlangan atsetobutiratsellyulozaning formulasini kuyidagicha ifodalash mumkin: [C₆H₇O₂(OH)_x(OCOCH₃)_y(OCOC₃H₇)₇]_n.

Atsetobutiratsellyulozadan plenkalar, xar xil laklar tayerlanadi. Atsetobutiratsellyuloza chet elda gritsel, numetsell, gerkoza nomlari bilan ishlab chikariladi.

Xuslosa kilib shuni aytish kerakki, sellyuloza xosilalari va efirlari sanoatning turli tarmoklarida ishlatiladi. Masalan, sellyulozaning fosforli xosilalari xam yenmaydi va tutamaydi. Bu xususiyatlardan foydalanib, ulardan texnikada yenmaydigan tola va gazlamalar olinadi. Nitrotsellyulozadan esa, asosan, tutunsiz porox va plastmassalar tayerlanadi.

Atsetobutiratsellyulozadan plenka va plastifikatorlar tayerlanadi.

Etilsellyuloza yaxshi dielektrik va suv chidamli bulganidan undan turli radio detallar va kondensatorlar yasaladi. Undan lak va emallar xam olinadi.

Karboksimetilsellyuloza neft kuduklarini kazishda ishlatiladigan eritmalar uchun stabilizator sifatida ishlatiladi. Efirning tuzi suvda eruvchan bulgani uchun texnika maksadlarida kraxmal urnida ishlatiladi. Efir tuzining eritmalari tukimachilik sanoatida yigirilgan iplarni oxorlashda keng ishlatiladi. Bundan tashkari karboksimetilsellyuloza sun’iy sovun olish va kogozlarning sifatini yaxshilash maksadida keng kullaniladi.

Savollar

1. 
   Sellyuloza asosida payvand sopolimerlar olishni tushuntiring.
   
2. 
   Sellyuloza asosida tursimon polimerlar olish soxasini yezing.
   
3. 
   Sellyuloza oddiy efirlariga misol keltiring.
   
4. 
   Sellyulozaning murakkab efirlarini sintez kilish yullarini ayting.
   
5. 
   Sellyuloza xosilalarining ishlatilish soxalarini sanab uting.