O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Buxoro Davlat Universiteti

Nitrotsellyuloza

X+Y=3 yoki X=0 va Y=3

Nitrotsellyuloza sellyulozaning nitrat kislota bilan bergan murakkab efiri – eng birinchi plastmassadir. U birinchi marta 1832 yilda paxta tolasini konsentrlangan nitrat kislotada eritish bilan olingan. Sellyulozani nitratlashdan oldin aktivlash lozim. Aktivlash tolalardagi chigallarni yozish va sellyulozani tarkibida 1,5% nam kolguncha kuritishdan iborat. Tolaning chigali turli mashinalarda yoziladi. Nitrolash uchun dastlabki xom-ashyo sifatida paxta linti olinadi. Unga nitrolovchi aralashma, ya’ni nitrat kislota, azot oksidlari va sulfat kislota aralashmasi ta’sir ettiriladi. Reagentlarning uzaro nisbati olinadigan nitrotsellyuloza oldiga kuyiladigan talabga muvofik buladi. Agar nitrotsellyuloza plastmassa, lok plenka tayyorlash uchun muljallangan bulsa, aralashma kuyidagi nisbatda tayyorlanadi: nitrat kislota 18 –21%, azot oksidlari 5% dan kam, sulfat kislota 55-60% atrofida va suv 16,520%. Tutunsiz porox olishda ishlatiladigan aralashmaning tarkibi esa: nitrat 2030%, sulfat kislota 6070% va suv 510% buladi.

Reaksiya amalga oshirilgan sharoitga karab, nitrotsellyuloza tarkibidagi nitrogruppalar mikdori turlicha buladi. Reaksiya natijasida sellyulozaning sulfoefirlari xam xosil buladi, birok ular bekarorligi tufayli parchalanib ketadi  sulfat kislota tiklanadi. Sellyuloza tarkibida kolgan sulfat kislota sellyuloza va uning efirlarini destruksiyaga uchratishi mumkin. Shuning uchun nitrotsellyulozani stabillash maksadida avval kaynok suv bilan yaxshilab yuviladi. Nitrotsellyulozaning xosil bulish reaksiyasi kuyidagicha:

N


itrotsellyulozaning namligi 30% gacha buladi. Nitrotsellyulozadan asosan, tutunsiz porox va plastmassalar tayerlanadi. Nitrotsellyulozadan a’lo sifatli loklar va emallar xam tayerlanadi.

Nitrotsellyulozaning asosiy kamchiligi uning yonuvchanligidir. Shuning uchun iloji boricha nitrotsellyuloza urniga sellyulozaning boshka efirlari ishlatilmokda.