O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti «Menejment» kafedrasi
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
Ochilov Sh.B, Yuldasheva S.N, Norova S.Y. Statistika
- Bu sahifa navigatsiya:
- Material aylanma mablag’lar zahirasini ortishi
- Sof kreditlash (sof qarz olish)
- 17.3. Milliy hisoblar tizimidan makroiqtisodiy tahlil va bashoratlash maqsadida foydalanish
kapital transfertlar yoki bir vaqtning o`zida qayta taqsimlash to`lovlari
(masalan, korxonalarni davlat byudjetidan qayta to`lovsiz moliyalashtirish, xususiylashtirish jarayonida kapitalni o`tkazish, avvalgi yillar qarzlarini kechib yuborish va h.k.). Asosiy kapitalni yalpi jamg’arish – bino va inshootlarni qurish qiymati, shuningdek, mashina, uskuna, transport vositalarini va asosiy fondlari boshqa turlarini sotib olish. Material aylanma mablag’lar zahirasini ortishi – xomashyo, materiallar, yoqilg’i, asboblar, tugallanmagan ishlab chiqarish tayyor, lekin sotilmay qolgan mahsulotlar va h.k. qiymatining ortishi. Boyliklarni sof sotib olish (sotishdan tashqari) – zargarlik buyumlari, san`at asarlari, antikvariat, oltin va boshqa qimmatbaho materiallarni sotib olish, ular o`z qiymatlarini uzoq vaqt asrash imkoniyatiga ega bo`ladilar. Boyliklar yuridik, shuningdek, jismoniy shaxslar tomonidan ishlab chiqarish va iste`mol uchun emas, balki aktivlarni inflatsiyalardan asrash uchun sotib olinadi. Erni va boshqa ishlab chiqarilmagan aktivlarni sotib olish er bilan birga boshqa ishlab chiqarilmagan aktivlarni (patent, litsenziyalar, avtorlik huquqi va h.k.) sotib olishni o`z ichiga oladi. Sof kreditlash (sof qarz olish) – moliyaviy resurslar hajmini ifodalovchi balanslashtiruvchi modda bo`lib, u iqtisodiyotning bir sektorini ikki sektoriga bergan va o`rni qoplanadigan (yoki olgan) kapital xarajatlarni moliyalashtirishni ifodalaydi. 17.3. Milliy hisoblar tizimidan makroiqtisodiy tahlil va bashoratlash maqsadida foydalanish 185 MHT asosida amalga oshiriladigan tahlilning asosiy yo`nalishlaridan biri iqtisodiy o`sish darajasi va iqtisodiy kon`yunkturaning tebranishi hisoblanadi. YAIM hajmini o`zgarmas baholarda hisoblab uning dinamikasini o`rganish muhim yo`nalishlardan biri bo`lib, u ko`p jihatdan mamlakat iqtisodiy salohiyatini investitsiyalar hisobiga oshirish bilan bog’liq bo`ladi. Iqtisodiy kon`yunkturaning tebranishi ko`p jihatdan mavjud asosiy fondlardan foydalanish darajasiga bog’liq. Iqtisodiy o`sish darajasi ko`rsatkichlaridan mamlakatning u yoki bu davrdagi o`sish tendentsiyalarini o`rganish, olib borilayotgan iqtisodiy siyosatning samaradorligini o`rganish uchun foydalaniladi. Masalan, MDH mamlakatlarida YAIM (o`zgarmas baholarda, 1991-yilga nisbatan foiz hisobida) dinamikasi 1 2000 2001 2002 2003 2004 2005 O`zbekiston 98,6 102,7 107,0 111,4 120,0 127,7 Ozarbayjon 53,3 59,3 65,1 72,0 80,1 88,3 Armaniston 76,8 84,2 95,0 108,2 119,1 124,6 Belorussiya 89,7 94,0 98,7 105,4 107,0 109,3 Gurjiston 47,6 49,8 52,5 57,1 63,3 65,6 Qozog’iston 76,0 88,5 97,2 106,1 116,2 126,6 Qirg’iziston 72,2 76,1 76,1 81,2 87,0 91,4 Moldova 42,0 45,0 48,5 51,6 54,7 57,0 Rossiya 70,8 74,3 77,8 83,3 89,5 95,9 Tojikiston 41,0 45,0 49,3 54,3 59,7 63,4 Ukraina 47,4 51,7 54,2 58,8 66,6 72,6 Ma`lumotlar asosida MDH mamlakatlarini YAIM hajmini o`sish sur`atlari bo`yicha ikki guruhga ajratish mumkin: 1) 1991 yil darajasiga etib, o`tib ketgan mamlakatlar: O`zbekiston, Qozog’iston, Armaniston va Belorussiya; 2) 1991 yil darajasiga etmagan mamlakatlar: Ozarbayjon, Gurjiston, Qirg’iziston, Moldova, Rossiya, Tojikiston va Ukraina. MDH davlatlari ichida YAIM ko`rsatkichi bo`yicha eng yuqori darajaga erishgan mamlakat O`zbekiston bo`lib, uning YAIM (o`zgarmas baholarda) 1991 yilga nisbatan 127,7%ni tashkil etdi. Moldova esa YAIM endi 57,0%ni tashkil etdi, xolos. O`zbekiston YAIMning mintaqaviy tuzilishida eng katta ulush Toshkent shahrida ishlab chiqarilgan yalpi mahsulotga tegishli bo`lib, respublika YAIM umumiy hajmiga nisbatan 17,0 foizni (2000 yilda – 11,6 foiz) tashkil qildi, uning ko`payishi qurilish va sanoat tarmoqlarining yuqori o`sish sur`atlari (tegishli ravishda 7,3 foiz va 7,0 foiz) bilan izohlanadi. Respublika YAIMni yaratishda ikkinchi o`rinni Toshkent viloyati egallab, uning respublika YAIM umumiy hajmidagi ulushi 10,4 foizni tashkil etadi. Tahlilning keyingi yo`nalishi YAIMdan foydalanish tarkibini o`zgarishini o`rganishdan iborat: oxirgi iste`mol, yalpi jamg’arish, sof eksport. Ushbu tahlil 1 Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотлари асосида 186 asosida yana uy xo`jaliklari iste`moli tarkibini o`rganish mumkin (masalan, oziq- ovqat mahsulotlari sotib olish ulushi), YAIMning mudofaaga, boshqarishga, sog’liqni saqlashga, ta`lim va ilmiy tadqiqot ishlariga sarflangan qismi. O`zbekistonning 2001-2005-yillardagi YAIMdan foydalanish tarkibi 1 2001 2002 2003 2004 2005 Jami 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 shu jumladan: 1. YAkuniy iste`mol uchun xarajatlar jami 80,0 76,5 72,3 68,8 65,9 a) xususiy 60,6 57,6 53,8 51,7 49,6 b) davlat 19,4 18,9 18,5 17,1 16,3 2. YAlpi jamg’arish 21,1 22,9 20,8 23,9 23,7 a) asosiy kapitalga 27,9 21,9 22,1 22,1 22,4 b) moddiy aylanma mablag’lar -6,8 +1,0 -1,3 1,8 1,3 3. Sof eksport -1,1 +0,6 +5,9 7,3 9,4 YAIMdan foydalanish tarkibida ham ijobiy o`zgarishlar yuz bergan: yakuniy iste`mol uchun xarajatlar ulushi kamayib, yalpi jamg’arish va sof eksport ulushi ortib borgan. Bunday holat mamlakat iqtisodiyotining barqaror rivojlanib borayotganini, uning kedalajagi yanada porloq ekanini va xalqning turmush darajasi rivojlanib borayotganini ifodalaydi. 1 Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотлари асосида |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling