O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti «Menejment» kafedrasi

Nazorat va mustaqil ishlash uchun savollar va topshiriqlar 
1. Aholi statistikasining o`rganish ob`ektini ayting. 
2. Aholi bo`yicha ma`lumot manbalari nimalardan iborat? 
3. Aholi soni bo`yicha qanday ko`rsatkichlarni bilasiz? 
4. Kritik moment nima va u qanday tanlanadi? 
5. Aholining tabiiy va mexanik harakatini tushuntirib bering. 
6. Aholi migratsiyasi deganda nimani tushunasiz?

---

125 
Mavzu 13. MEHNAT BOZORI STATISTIKASI 
Reja:
13.1. Ishchi kuchning iqtisodiy faolligi va bandligi bo`yicha 
klassifikatsiyalanishi. 
13.2. Aholi bandligi va mehnatga jalb qilinganligi ko`rsatkichlari. 
13.3. Mehnat resurslari balansi.
13.4. Korxona xodimlarining soni va tarkibi statistikasi. Ishchi kuchi harakati 
statistikasi. 
13.5. Ish vaqtidan foydalanish ko`rsatkichlari. 
13.6. Ish vaqti fondidan foydalanish ko`rsatkichlari.
Tayanch iboralar:
Iqtisodiy faol aholi, bandlik va ishsizlik statistikasi, iqtisodiy nofaol aholi, 
mehnat resurslari, ro`yxatdagi va ishga kelgan xodimlar soni, ishchi kuchining 
qo`nimsizligi va doimiyligi, ish vaqti fondlarining tarkibi, ish vaqti balanslari, 
ish vaqti fondlaridan foydalanish ko`rsatkichlari, ish davri va ish kuchining 
o`rtacha uzunligi.
13.1. Iqtisodiy faol va nofaol aholi 
Mamlakatning doimiy aholisi iqtisodiy faol va nofaol aholi guruhlariga 
ajratiladi. Iqtisodiy faol aholi o`z ishchi kuchini mehnat bozoriga taqdim etadi 
va ish beruvchilar uni sotib oladilar. Iqtisodiy nofaol aholi esa ob’ektiv 
sabablar bilan mehnat bozorida ishtirok etaolmaydi.
Aholini kuzatish (ro`yxat o`tkazish) – bandlik va ishsizlik haqida 
ma’lumotlarni yig’ishda muhim o`rinni egallaydi. Bunday kuzatishlar aholining 
hamma qatlamlarini o`z ichiga olib, u bandlilik tarkibi va uning o`zgarishi, 
ishsizlar soni haqida to`la ma’lumotlarni olish va odatdagi usullarni qo`llab 
olingan statistik hisoblarda aks ettirilmaydigan mehnat faolligining xar xil 
formalarini hisoblash imkoniyatini beradi. 
Mehnat bozori statistikasi odatdagi ko`rsatkichlar tizimi: mehnat resurslari 
soni, band bo`lganlarning iqtisodiyot tarmoqlari bo`yicha taqsimlanishi, 
korxonalar, tashkilotlar, muassasalar xodimlari tarkibi va soni, ish vaqtidan 
foydalanish, mehnat unumdorligi va mehnat haqqi darajasi va dinamikasi, har 
bir tarmoqdagi ish sharoitlari holatlarini o`z ichiga qamrab oladi. 
Rejali iqtisodiyot davrida mehnat resurslari va aholining bandligi haqidagi 
ma’lumotlar, aholi ro`yxati o`tkazilgan davrlar orasida, korxona, tashkilot va 
muassasalarining ommaviy statistik hisobotlar ma’lumotlari asosida, mehnat va 
ish haqqini o`rganish maqsadida o`tkazilgan tanlama kuzatish ma’lumotlariga 
asoslanar edi. 
Bozor iqtisodiyotiga o`tish davrida jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy hayotida yuz 
berayotgan tub o`zgarishlar statistika oldiga yangi-yangi talablarni qo`ymoqda. 
Statistika oldiga mehnat bozorini o`rganish vazifasi qo`yilmoqda, shu jumladan, 
bandlilik va ishsizlik darajasi, ozod bo`lgan ishchi kuchini kasbiy tayyorlash va 
uning xarajatlari qiymati, aholining majburiy migratsiyasi kabi masalalarni 

---

126 
o`rganish o`zbek statistika uslubiyatini xalqaro andozalar darajasiga etkazishni 
taqazo etadi.