O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti «Menejment» kafedrasi

 
12.5. Aholi migratsiyasi statistikasi 
Aholining mexanik harakati yoki migratsiyasi deb, aholining bir aholi 
punktidan boshqa punktga o`tishi yoki bir aholi punktidan boshqa punktga 
kelishi tushuniladi. Aholining ichki va tashqi migratsiyasi mavjud. Ichki 
migratsiya (mamlakat ichida doimiy yashash joyini o`zgartirish), tashqi 
(mamlakatdan doimiy yashash uchun chiqib ketish), mavsumiy (yilning ma’lum 

---

123 
davrlarida mavjud aholi sonining o`zgarishi), mayatnikli migratsiya 
(kishilarning xar kuni uyidan ish yoki o`qish joyiga, yoki aksincha xarakatiga 
aytiladi). 
Aholining mexanik harakatlarini o`rganish uchun mutloq va nisbiy 
ko`rsatkichlardan foydalaniladi. 
Absolyut ko`rsatkichlar – aholi punktiga kelganlar soni – K, aholi 
punktidan chiqib ketganlar soni – r; migratsiyaning absolyut o`sishi (k-r). 
Nisbiy ko`rsatkichlar – migrastion jarayonlarning intensivligini 
ifodalaydi: 
Kelish K
t
=K/Ā x 1000%
0
; 
Ketish K
t
=r/Ā x 1000%
0
; 
Mexanik o`sish K
t
=K-r/Ā x 1000%
0 
yoki Kelish K
t
-ketish K
t
; 
«A» shaxriga yil davomida 560 ming kishi keldi va 260 ming kish ketib 
qoldi. U holda, 
Kelish K
t
=560/11500 x 1000%
0
=4,86%
0
Ketish K
t
=260/11500 x 1000%
0
=2,20%
0
Mexanik o`sish K
t
=560-260/11500 x 1000%
0
=2,66%
0
Demak, har ming kishiga 2,66 kishining mexanik o`sishi to`g’ri kelgan. 
Qisqacha xulosalar
Aholi statistikasining o`rganish ob’ekti ma’lum hududda yashovchi 
odamlar jamoasi hisoblanib, ular tug’ilishi va vafot etishi hisobiga o`zini-o`zi 
tiklab turadi. Bunda kuzatish birligi alohida odam, oila yoki uy xo`jaliklari 
bo`lishi mumkin. Aholi statistikasida statistik kuzatish ob’ekti bo`lib, 
odamlarning xar xil to`plamlari bo`lishi mumkin: barcha aholi (mavjud yoki 
doimiy yashovchi), aholining ayrim guruhlari (mexnatga layoqatli aholi, 
ishsizlar, nafaqaho`rlar, shahar yoki qishloq aholisi, erkak yoki ayollar va h.k.), 
yoshlar yoki aksincha, yoshi ulug’lar, yil davomida tug’ilganlar (yoki boshqa 
davr orasida) yoki vafot etganlar va h.k. Odatda kuzatish ob’ekti va birligi 
tadqiqot maqsadiga bog’liq holda tanlanadi. 
Statistikaning eng muhim birlamchi vazifalaridan biri aholi sonini va 
uning mamlakat hududlari bo`yicha joylashishini o`rganishdan iborat. Har 
qanday punktdagi aholi soni yil davomida sezilarli darajada o`zgarib turishi 
sababli, har xil ko`rsatkichlarni hisoblash maqsadida statistikada aholining 
o`rtacha yillik soni aniqlanadi. 
Aholining yoshi va jinsi bo`yicha tarkibi muhim demografik 
xarakteristikasi bo`lib hisoblanadi. Mamlakat aholisining yoshi va jinsi bo`yicha 
tarkibi har kalendar yilning boshida, aholi soni aniqlangach hisoblanadi. 
Hisoblash, aholisi 100 mingdan ortiq bo`lgan shaharlar va viloyatlar bo`yicha 
amalga oshiriladi. 
Har qanday hududning aholi soni uning tuzilishi, tug’ilishi, vafot etishi va 
migratsiyasi hisobiga o`zgarib turadi. Aholi sonini tug’ilishlar va vafot etishlar 
hisobiga o`zgarishi aholining tabiiy harakati deb ataladi. 

---

124 
Aholining mexanik harakati yoki migratsiyasi deb, aholining bir aholi 
punktidan boshqa punktga o`tishi yoki bir aholi punktidan boshqa punktga 
kelishi tushuniladi. Aholining ichki va tashqi migratsiyasi mavjud.