O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg‘ona politexnika instituti ishlab chiqarishda boshqaruv fakulteti

9-Masala. Quyidagi to’ldirilgan kuzatish formulyaridagi sonlarni tekshirib ko’ring va ular o’rtasida nomuvofiqlik borligini aniqlang.

T/r	Ko’rsatkichlar	O’tgan yil	Hisobot yili		Rejaning bajarilish darajasi, %	Hisobot yili o’tgan yilga nisbatan, %
			Reja	Haqiqat
1.	Korxona ulgurji baholaridagi yalpi mahsulot, mlrd. so’m	20800	21420	21520	100,5	103,4
2.	Xodimlarning ro’yxatdagi o’rtacha soni, kishi	200	204	204	100,0	105,0
3.	Shu jumladan: Ishchilar	160	180	280	100,0	112,5
4.	Ishchilarning mehnat unumdorligi, ming so’m	1040000	1050000	1051900	100,5	101,4
5.	Ish haqi fondi, ming so’m	33600000	36720000	36720000	100,0	109,3
6.	Shu jumladan ishchilarning IHF, ming so’m	26880000	34400000	32400000	100,0	120,5
7.	Xodimlarning o’rtacha ish haqi, so’m	169000	180000	180000	100,0	107,1

3-MAVZU: STATISTIK UMUMLASHTIRISH VA GURUHLASH
Mavzuni o’rganganlik darajasini bilish uchun savollar.
1. Statistik jamlash nima?
2. Jamlashning turlari.
3. Guruhlash deganda nima tushunasiz?
4. Guruhlashning vazifalari va turlarini gapirib bering?
5. Guruhlash belgisi haqida nimalarni bilasiz?
6. Guruhlash intervali qanday aniqlanadi?
7. Guruhlash bosqichlarini ta’riflab bering?
8. “Ikkilamchi guruhlash” deganda nima tushuniladi?
9. Statistik jadvallar va ularning turlarini gapirib bering?
10. “Atributiv” va “Miqdoriy belgilar bo’yicha guruhlash” deganda nima
tushuniladi?


Mavzuga doir masalalarni yechish bo’yicha uslubiy ko’rsatma

Guruhlash quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi:

1. Guruhlash belgisini aniqlash.
2. Guruhlar sonini aniqlash.
3. Guruhlar interval uzunligini hisoblash:

4. Guruhlarning quyi va yuqori chegaralarini aniqlash.
5. Ishchi jadvallarni tuzish.
6. Guruhlash belgisiga baho beruvchi ko’rsatkichlar tizimini aniqlash.
7. Yakuniy jadvalni tuzish.
8. Yakuniy jadvalni iqtisodiy tahlil qilish.


Namunaviy masalalar


1-Masala: Ishchilarning kunlik ish haqi to’g’risidagi ma’lumotlarga asoslanib, oltita guruhga ajrating. Har bir guruh bo’yicha ishchilar sonini va o’rtacha ish haqini aniqlang. Bajarilgan hisob natijalarini jadval ko’rinishida ifodalang.

Ishchilarning kunlik ish haqi (shartli birlikda)

414	516	500	315	480	520
315	292	398	380	398	579
516	361	426	502	484	506
412	410	528	476	566	432
610	476	388	381	580	448
571	310	520	419	590	416
510	336	526	474	544	504
390	504	490	376	510	580
388	394	299	380	344	398
420	400	348	406	380	460

Yechish: Teng oraliqli guruhlash o’tkazish uchun guruhlashning oralig’ini aniqlaymiz.

Har bir guruh bo’yicha ishchilar soni va o’rtacha kunlik ish haqini aniqlaymiz.

Ishchilar guruhi	Ishchilar soni	O’rtacha kunlik ish haqi
1. 292-345	7	318,5
2. 345-398	11	371,5
3. 398-451	14	424,5
4. 451-504	9	477,5
5. 504-557	12	530,5
6. 557-610	7	583,5
Jami:	60	451

O’rtacha kunlik ish haqi: 2706:6=451


2-Masala. Mahsulot ishlab chiqarish hajmi bo’yicha korxonalarning guruhlanishi to’g’risidagi ma’lumotlarga asoslanib, ikkilamchi guruhlash o’tkazing. Bunda korxonalar 50 ming donagacha, 50 ming donadan 100 ming donagacha, 100 ming donadan 200 ming donagacha, 200 mingdan 300 ming donagacha va 300 mingdan ortiq mahsulot ishlab chiqaradigan korxonalarga bo’linsin.

Mahsulot ishlab chiqarish hajmi bo’yicha korxonalar guruhi, ming dona	Korxonalar soni
10 gacha	928
10-40	323
40-100	111
100-180	126
180-300	93
300-400	18
400 dan ortiq	6
Jami	1605

Yechish: Ikkilamchi guruhlash o’tkazish uchun guruhlarning ulushlarini hisoblash usulidan foydalanamiz.
Mahsulot ishlab chiqarish hajmi 50 ming donagacha bo’lgan korxonalar guruhiga yuqoridagi 1- va 2-guruh korxonalari va 3-guruh korxonalarining 18 tasi kiradi. Mahsulot ishlab chiqarish hajmi 50 mingdan 100 ming donagacha bo’lgan korxonalar guruhiga 3-guruhning qolgan qismi kiradi. Mahsulot ishlab chiqarish hajmi 100 mingdan 200 ming donagacha bo’lgan korxonalar guruhiga 4-guruh korxonalari va 5-guruh korxonalarining 15 tasi kiradi. Mahsulot ishlab chiqarish hajmi 200 mingdan 300 ming donagacha bo’lgan korxonalar guruhiga 5-guruhning qolgan qismi kiradi. Mahsulot ishlab chiqarish hajmi 300 ming donadan ortiq bo’lgan korxonalar guruhiga 6- va 7-guruh korxonalari kiradi.

Mahsulot ishlab chiqarish hajmi bo’yicha korxonalar guruhi, ming dona	Korxonalar soni
50 gacha	928+323+18=1269
50-100	111-18=93
100-200	126+15=141
200-300	93-15=78
300 dan ortiq	18+6=24
Jami	1605

3-Masala. Korxonalarni mahsulot ishlab chiqarish hajmi bo’yicha guruhlash ma’lumotlariga asoslanib, turli davr ko’rsatkichlarini ikkilamchi guruhlash yordamida taqqoslanadigan ko’rinishga keltiring.

2020 yil		2021 yil
Mahsulot ishlab chiqarish hajmi bo’yicha korxonalar guruhlari, mlrd. so’m	Korxonalar soni, %		Mahsulot ishlab chiqarish hajmi bo’yicha korxonalar guruhlari, mlrd. so’m	Korxonalar soni, %
5,0 gacha	11		6,0 gacha	6
5,0-7,5	18		6,0-18,0	48
7,5-10,0	20		18,0-30,0	28
10,0 va undan ortiq	51		30,0-50,0 50,0 va undan ortiq	12 6
Jami	100		Jami	100

Yechish: 2020 yil mahsulot ishlab chiqarish hajmi bo’yicha korxonalar guruhlarini 2021 yilgi guruhlash ko’rinishiga keltiramiz.

Mahsulot ishlab chiqarish hajmi bo’yicha korxonalar guruhlari, mlrd. so’m	Korxonalar soni, %
5,0 gacha	5
5,0-7,5	1+6=7
7,5-10,0	10
10,0 va undan ortiq	32+28+12+6=78
Jami	100

Mavzuga doir masalalar.


1-Masala. Ishchilarning kunlik ish haqi to’g’risida ma’lumotlar berilgan. Ishchilarning kunlik ish haqi ko’rsatkichi bo’yicha guruhlar tuzing. Guruhlar sonini o’zingiz belgilang. Har bir guruh bo’yicha ishchilar sonini, o’rtacha ish haqini aniqlang. Bajarilgan hisob natijalarini jadvalda ko’rsating. Olingan natijalar asosida xulosa yozing.

Ishchilarning kunlik ish haqi, (shartli birlikda)

614	671	616	910	800	820	815	919	980	890	820	916
515	610	792	936	898	826	880	974	898	844	879	804
616	990	861	804	926	990	802	876	984	810	806	880
712	988	910	894	828	799	976	880	866	844	932	898
810	720	976	900	888	848	881	906	880	880	948	960

2-masala. Joriy davrda Farg’ona viloyatidagi bir tarmoqdagi 24 ta korxonaning ishlab chiqarish faoliyati quyidagilar bilan ifodalanadi:
Berilgan ma’lumotlar asosida korxonalarning asosiy ishlab chiqarish fondlari o’rtacha yillik qiymati va ishlab chiqarilgan mahsulot qiymati o’rtasidagi o’zaro bog’lanishni o’rganish maqsadida guruhlashni amalga oshiring. Har bir guruh uchun:
1) korxonalar soni;
2) ishchilarning o’rtacha yillik soni;
3) asosiy ishlab chiqarish fondlarining qiymati (jami va bir zavodga nisbatan);
4) ishlab chiqarilgan mahsulot qiymati (jami va bir zavodga nisbatan);
5) bitta ishchiga to’g’ri kelgan mahsulot qiymatlarini hisoblang.

Guruhlash natijalarini yakuniy jadvalda ifodalab - tegishli xulosalar qiling.