O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg‘ona politexnika instituti ishlab chiqarishda boshqaruv fakulteti

Mavzuga doir masalalar.


1-Masala. Yillar davomida ishlab chiqarilgan gazlamalar hajmi berilgan:

Yillar	2016	2017	2018	2019	2020	2021
Ishlab chiqarilgan, mlrd. m^2	14	15	17	21	20	19

Berilgan ma’lumotlar asosida o’sish (kamayish) koeffitsientini, qo’shimcha o’sish (kamayish) koeffitsientini, bir foiz qo’shimcha o’sish (kamayish)ning absolyut qiymatini hamda qatorning o’rtacha miqdorini aniqlang.

Aniqlangan hisob natijalarini jadvalda ko’rsating va xulosa qiling.


2-Masala. Gazlama ishlab chiqarishning dinamikasi:

Yillar	2016	2017	2018	2019	2020
Ishlab chiqarilgan, mlrd.m.	65	66	67	66	64

Aniqlang: absolyut qo’shimcha o’sish, o’sish sur’atini, qo’shimcha o’sish sur’atini, 1 foiz qo’shimcha o’sishning absolyut qiymati va qatorning o’rtacha miqdorini aniqlang.

3-Masala. Farg’ona neftni qayta ishlash korxonasi xodimlarning ro’yxatdagi o’rtacha sonlari bo’yicha ma’lumotlar berilgan:

Sana	1.01.18	1.03.18	1.09.18	1.01.18
Xodimlar soni, kishi	2200	2230	2250	2280

Xodimlarning yillik o’rtacha sonini aniqlang.

4-Masala. Poyafzal korxonasida yillar davomida ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi:

Yillar	2007	2008	2009	2010	2011
Ishlab chiqarildi, ming juft	750	760	764	760	720

O’sish sur’atini, qo’shimcha o’sish sur’atini, 1 foiz qo’shimcha o’sishning absolyut miqdorini, qatorning o’rtacha miqdorini, o’sish sur’atining o’rtacha ko’rsatkichini aniqlang.


5-Masala. Yigiruv-to’quv fabrikasi ishchilarining ro’yxatdagi o’rtacha sonlari berilgan:

Sana	1.04.10	1.05.10	1.01.10	1.07.10	1.08.10
Ishchilar soni, kishi	260	240	250	245	255

Qatorning o’rtachasini aniqlang.


6-Masala. 2016-2021 yillar davomida korxonada mahsulot ishlab chiqarishning o’zgarib borishi quyidagi ko’rinishga ega:

Yillar	2016	2017	2018	2019	2020	2021
Ishlab chiqarildi, mlrd. so’m	22	22,5	23,2	23,6	23,0	22,5

Qo’shimcha o’sish koeffitsientini, bir foiz qo’shimcha o’sishning absolyut qiymatini, yillar bo’yicha o’rtacha ishlab chiqarish miqdorini, qo’shimcha o’sishning o’rtacha ko’rsatkichini aniqlang.


7-Masala. Shoyi gazlama korxonasida oylar davomida ishlab chiqarishning borishi quyidagi ko’rinishga ega:

Oylar	Yanvar	Fevral	Mart	Aprel	May	Iyun
Ishlab chiqarilgan, mlrd. m	15	15,2	15,5	15,6	15,8	16,1

Ishlab chiqarish bo’yicha absolyut qo’shimcha o’sish, o’sish sur’ati, qo’shimcha o’sish sur’ati, o’rtacha ishlab chiqarish va absolyut qo’shimcha o’sishning o’rtacha ko’rsatkichini aniqlang va xulosa qiling.

8-masala. Yigiruv fabrikasida yillar davomida ishlab chiqarilgan kalavaning hajmi:

Yillar	2007	2008	2009	2010	2011
Ishlab chiqarilgan kalava, tn	2525	2530	2450	2470	2500

Ishlab chiqarish bo’yicha absolyut qo’shimcha o’sish, qo’shimcha o’sish sur’ati, yillar davomida ishlab chiqarishning o’rtacha ko’rsatkichi, qo’shimcha o’sish sur’atining o’rtacha ko’rsatkichlarini aniqlang.

11-MAVZU: IQTISODIY INDEKSLAR.


Mavzuni o’rganganlik darajasini bilish uchun savollar.

1. 
   Indeks deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Indekslarni tasniflash haqida nima bilasiz?
   
3. 
   Indeksning qanday turlari mavjud?
   
4. 
   Individual va umumiy indekslar deganda qanday indekslarni tushunasiz?
   
5. 
   O’rtacha indekslar qanday hosil qilinadi?
   
6. 
   O’zgarmas tarkibli indeks qanday aniqlanadi va u nimani ifodalaydi?
   
7. 
   O’zgaruvchan tarkibli indeks qanday aniqlanadi va u nimani tasvirlaydi?
   
8. 
   Struktura siljish indeksi qanday hisoblanadi va u nimani ifodalaydi?
   
9. 
   Indekslar o’rtasida qanday bog’lanishlar mavjud?
   
10. 
    Qanday indekslar hududiy indekslar deb ataladi va ular qanday hisoblanadi?
    
11. 
    Zanjirsimon va bazisli indekslar haqida nima bilasiz va ular qanday hisoblanadi?
    

Iqtisodiy indekslarni hisoblash bo’yicha uslubiy ko’rsatma:
Asosiy individual indekslar quyidagilardan iborat:
- ishlab chiqarilgan yoki sotilgan mahsulotning fizik hajmi indeksi;
- baho indeksi; - tannarx indeksi;
- qiymat (tovar oboroti) indeksi; - mehnat unumdorligi indeksi.
Umumiy indekslar quyidagilardan iborat:
- fizik hajm indeksi; - baho indeksi;
- tannarx indeksi; - qiymat indeksi;
- mehnat unumdorligi indeksi;
1-masala. Quyida berilgan jadval ma’lumotlari asosida individual va agregat fizik hajm hamda baho indekslarini aniqlang.

Mahsulotlar turi	Mahsulot hajmi,ming dona		Mahsulot birligining bahosi, ming so’m
	O’tgan davr	Joriy davr	O’tgan davr	Joriy davr
«A» mahsulot «B» mahsulot «V» mahsulot	50 30 25	52 35 28	76 81 93	82,5 14,9 101,2

Yechish:
1. Individual fizik hajm indekslarini aniqlaymiz:

2. 
   Individual baho indekslarini aniqlaymiz:
   

3. Agregat fizik hajm va baho indekslarini aniqlaymiz:




2-masala. Quyidagi ma’lumotlarga asoslanib baho va fizik hajm indekslarini aniqlang.

Mahsulotlar turi	Tovar oboroti, mlrd. so’m		Individual indekslar
	O’tgan davr	Joriy davr	iq	ip
«A» mahsulot «B» mahsulot «V» mahsulot	1,2 2,3 2,7	1,3 2,2 2,9	0,96 1,01 1,12	0,83 0,97 1,03

Yechish: Baho indeksini o’rtacha garmonik indeks ko’rinishida, fizik hajm indeksini esa o’rtacha arifmetik indeks ko’rinishida aniqlaymiz.


Korxonada mahsulot birligining bahosi hisobot davrida bazis davridagiga nisbatan 0,96 marta pasaygan, mahsulot hajmi esa 1,05 marta ortgan.


Mavzuga doir masalalar.
1-masala. Ushbu jadvalda keltirilgan ma’lumotlar bo’yicha:
1.Tannarx indeksini.
2. Tannarxning o’zgarishi bilan korxona jamoasining olgan qo’shimcha foyda (zarar)ning absolyut miqdorini aniqlang.
Mahsulot tannarxi, mlrd. so’m

Mahsulot turlari	Joriy davrda qilingan harajatlar miqdori, mlrd. so’m	Joriy davrda tannarxning mahsulot birligi bo’yicha o’zgarishi, %
A	60	+6
B	85	-4
V	65	+8

2-masala. Ishlab chiqarilgan mahsulotlar tannarxi quyidagi ko’rinishga ega:

Kalava turlari	Joriy davrda ishlab chiqarish, tn		Bir tonna kalava tannarxi, so’m
	Reja	Haqiqatda	O’tgan davr	Joriy davr reja	Joriy davr haqiqatda
Tanda	1900	1960	300000	295000	320000
Arqoq	1300	1400	330000	330000	345000
Arqoq	1500	1520	350000	340000	360000

Aniqlang: 1. Reja bo’yicha individual va umumiy tannarx indeksini.

2. Tannarx rejasining bajarilish indeksini.
3. Dinamik tannarx indeksini.
3-masala. Jadvalda berilgan ma’lumotlar asosida mahsulotlarning fizik hajmi indeksi va baho indeksini aniqlang.
Mahsulot ishlab chiqarish hajmi va bahosi

Mahsulot turlari	Ishlab chiqarilgan, mlrd. m		Bir metr mahsulot bahosi, so’m
	O’tgan davr	Joriy davr	O’tgan davr	Joriy davr
A	50	52	7600	8250
B	30	35	8100	8490
V	25	28	9300	10120

4-masala. Jadvalda berilgan ma’lumotlarga asoslanib, mahsulot hajmining individual va umumiy indeksi hamda mahsulot hajmining absolyut miqdorlarda o’zgargishi ko’rsatkichini aniqlang.
Mahsulot ishlab chiqarish hajmi va bahosi

Kalava turlari	Ishlab chiqarilgan, tn		Bir tonna bahosi, mlrd. so’m
	O’tgan davr	Joriy davr	O’tgan davr	Joriy davr
Tanda	2500	2530	380	410
Arqoq	2100	2150	390	430

5-masala. Berilgan ma’lumotlar asosida quyidagi ko’rsatkichlarni aniqlang:

1. 
   Mahsulot hajmining individual indeksini;
   
2. 
   Baho indeksini;
   
3. 
   Baholarning o’zgarishi bilan korxonaning qo’shimcha olgan foyda (ziyon) sining absolyut miqdorini.