O’zbekistоn respublikаsi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi I. Mislibаyev, F. Umarov yer osti konchilik ishlari texnologiyasi

Gorizontlar bo‘yicha shaxta maydonini tayyorlash usuli. Bu usulda butun 
shaxta maydoni og‘ish (ko‘tarilish) bo‘yicha bitta gorizont deb qabul qilinadi. 
Gorizontning umumiy qiya balandlia bo‘yicha og‘ish (ko'tarilish) yo‘nalishda uzun 
stolbalar hosil qilil qirquvchi lahimlar o‘tish orqali amalga oshiriladi (1.4-rasm, d). 
Gorizontlar bo‘yicha shaxta maydoni og‘ish (ko‘tarilisli yo‘nalishida uzun stolbalar 
qirquvchi lahimlar o‘tish orqali hosl qilinadi. Stolbalar odatda teskari yo‘nalishda qazib 
olinadi (1.4-rasm, d). 
Gorizontlar bo‘yicha tayyorlash usuli quyidagi sharoitlara qollaniladi: qalinligi 
3,5—4 m va og‘ish burchagi 10—12° bo‘lgan qatlamlarda; qatlamning gazdorlik 
darajasidan qat’iy nazar gazdorlik darajasi qancha katta bo‘lsa, bu usulning qollanishi 
zaruriyati ham oshib boradi, atrof kon jinslarining suvdorlik darajasi ko‘p bolmay, uning 
miqdori turg‘un bo‘lganda. 
Gorizontning ko‘tarilish (og‘ish) yo'nalishi bo‘yicha qazisi stolbalariga bo‘lish 
mexanizatsiyalashgan ko'mir qazish komplekslaridan keng foydalanish va ularning 
samaradorligini oshirishga imkon yaratadi. Ko‘mir komplekslarini qo‘llash lava (kavjoy) 
uzunligi katta va o'zgarmas bo‘lishini talab etadi. Chunki uzun lavalarda kavjoy 
mexanizmlarini montaj va demontaj qiqlish ishlari kamayadi, bu esa, o‘z navbatida 
komplekslardan foydalanish samaradorligini oshiradi. 
Yer osti usulida ko‘mir qazish chuqurligining tobora oshib borishi ham shaxta 
maydonini gorizontlar bo‘yicha tayyorlash usulidan keng foydalanishni taqozo etadi. 
Shaxta maydonini tayyorlashning aralash usuli. Agar qatlam shaxta maydonini 
alohida gorizont chegaralarida turli usullarda qasmlarga ajratiladigan bo‘lsa, bunday 
tayyorlash usulini aralash (kombinatsiyalashgan) usul deyiladi (1.4-rasm, e). Bu usulda, 
masalan, bremsberg maydoni pollariga, uklon maydoni esa qazish stolbalariga bo‘linadi. 

---

15 
Shaxta maydonini aralash tayyorlash usuli qatlamning geologik yotish sharoitlari 
o‘zgaruvchan (og‘ish chizig‘i bo‘yicha yotish burchagi o‘zgaruvchan, gazdorlik darajasi 
ko‘payib borishi, qazish ishlariga geologik buzilishlarning ta’sir etishi va shu kabilar) 
bo‘lganda, shuningdek, shaxtadan qazib olinadigan ко`mir hajmini ko‘paytirish 
(rekonstruksiya qilish asosida) zarurati tug`ilganda qo‘llaniladi.