O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi jizzax davlat pedagogika universiteti biologiya va uni o’qitish metodikasi kafedrasi rivojlanish biologiyasi fanidan I- bosqich talabalari uchun amaliy mashg’ulotlari ishlanmasi jizzax

Polisaxaridlarning ajralishi. O'simliklarda polisaxarid shirasini ajratuvchi maxsus tuzilmalar ham rnavjud. Shira hujayra devori va plazmolemma o'rtasidagi idioblastlarda hosil bo'ladi. Ildiz tukchalari qinchalari hujayralarida shira avvalo hujayra devori va plazmalemma orasida yig'iladi va so'ngra hujayta devorini teshib tashqariga chiqadi. Goldji apparatining har bir vezikulasidaIl 30 soniyada polisaxarid ajralib turadi. Hujayralamlng sekretorlil< faolligi esa davriy ravishda har bir uch soatda ro'y berib turadi. Shirapolisaxarid ajralishi davrida hujayraning o'zi vakuolaga aylana 300 boshlaydi va oxir-oqibatda o'zlari ham shiraga aylanadi, ya'ni golokrin sekretsiyasi ro'y beradi. Oqsillarning ajralishi. O'simliklaming oqsilli ajratmalaridan nisbatan keng ma'lum bo'lgani bu hasharotxo'r o'simliklaming umurtqasiz hayvonlami oziq sifatida ajratgan hazm suyuqligidir. Ammo oqsilli ajratmalar boshqa o'simliklar barglaridan ham ajraliehi mumkin. Masalan, terak va tol o'simliklari barglaridan ajraluvehi shiralaming tarkibi ontogenez davomida terpenoidlardan glikoproteinlargaeha o'zgarishi mumkin (X.3-rasm). Shuningdek, oqsilli shira ajratuvehilarga boshoqdoshlar aleyron qavati hujayralaridan ajraluvchi shirani ham misol qilish mumkin.
Tuzlarning ajralishi. O'simliklarda mineral moddalami ajralishida u~h guruh sekretor hujayralar qatnashadi. I.Galotit. o'simliklaming barglari va· poyalar~dan tpz ajralihini ta'minlovchi bezchalar. Ushbu Pezchalar 'gillofit o'simliklming miqdori yuqori bo'lgan sharoitda o'sishi va rivojlanishi davomida olgan tuzlaming ajralishini ta'minlaydi va tuzlar bilan birgalikda ko'p miqdorda suvning ham yo'qolishiga olib keladi. Tuzlar barg va poyalaming yuzasidagi kutikulalarda yig'i1ishi yoki yomg'ir suvlari bilan yuvilib ketishi mumkin 2.0'simliklaming barglaridagi ikki qismdan , ya'ni boshcha va oyoqchadan iborat, ikkita hujayradan tashkil topgan tuz ajratuvchi tukchalar. Boshcha hujayrasi vakuolasida ko'p miqdorda tuz to'planganidan so'ng u oyoqchadan uziladi (apokrin sekreujyasi) va o'simlik shu yo'l bilan ortiqcha tuzdan qutiladi. O'simlik vegetatsiyasi davrida uning o'mida bir necha marotaba yangi boshcha hosil bo'lib uzilib turadi. Tuzli tukchalar bilan juda kam.miqdorda suv yo'qotiladi va u sho'r1angan tuproqlarda o'suvchi o'simliklar orasida keng tarqalgandir. 3.Hasharotxo'r o'simliklarning ionlar, suv va gidrolitik fermentlar ajratuvchi bezchalari. Tuz ajratuvchi sistemalarning o'simlikning boshqa o'tkazuvchan tizimi bilan bevosita aloqasi yo'q. Bezchalardagi va tukchalardagi ionlar simplast bo'yicha tashiladi. Chunki, ushbu hujayralarning yon devorlari suberin va lignin bilan to'yingan bo'ladi. Tuzlarning chiqarilishi membrananing tashuvchi pompalari yoki vezikulalaming ishi tufayli ro'y beradi. Masalan, limonnium o'simligining tuz bezchalarining tashqi hujayralarining plazmalemmasida xlor ionlarini tashqariga yo'naltiruvchi elektrogen nasoslari mavjud. Xlor bilan birgalikda esa natriy ionlarining ham passiv tashiluvi ro'y beradi Zaruriy ashyolar: Rasm daftar, qalam va ruchka
Vosita, jihoz, qurilma: hashorotho’r o’simliklar, mayda hashorotlar, rasmi, plakatlar
Ishni bajarilishi: 1. Sekret moddalarni ajralishini farqlang. 2. Doimiy preparatlarda va vaqtinchalik preparatlarda mikroskopda hujayra organoidlarni kuzating. 3. Kuzatganlaringizni rasm daftarga tushiring. 4. Hulosalaringizni qayd qiling.