O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. T normuradov, B. E umirzaqov, A. Q tashatov

qanday elementdagi bir necha oje-o‘tishlar energiyalari, boshqa elementdagi 
oje-o‘tishlarning energiyalari bilan hech qachon bir xil bo‘lmaydi. Ya’ni oje-
elektronlarning energiyasini tahlil qilib har qanday elementni aniqlash mumkin.
Oje-elektronlarning chiqish chuqurligi (ikkilamchi elektronlarning erkin 
yo‘l uzunligiga teng bo‘lib, ularning energiyasiga bog‘liq bo‘ladi. Bu chuqurlik 
elementning turiga unchalik bog‘liq emasligi tajribada aniqlangan. 3.5-rasmda 
barcha elementlar uchun universal bo‘lgan oje-elektronlar energiyasi va chiqish 
chuqurligi orasidagi bog‘lanish E
oje
(

) berilgan. 

---

65 
 
3.5– rasm. Oje-elektronlar chiqish chuqurligi va energiyasi orasidagi 
bog‘lanishini ifodalovchi egri chiziq. 
Oje – elektronlar spektrometri. Jism yuzasini o‘rganish uchun undan 
chiqayotgan oje-elektronlarni tahlil qilish usuli oje-elektron spektroskopiya 
deyiladi. Oje-elektronlar soni juda kam bo‘lganligi uchun ular hosil qilgan tok 
ikkilamchi elektronlar tokining to’xtatuvchi potensialga (energiyaga) bog‘lanish 
J2(U) egri chizig‘ida umuman sezilmaydi. Ikkilamchi elektronlarning energetik 
spektrida (ya’ni N(E)=dJ2/dE2) oje-elektronlar juda kichik intensivlikka ega 
bo‘lgan cho‘qqichalar hosil qiladi. Ularni yaqqol sezish uchun spektrdan yana bir 
marta hosila olinadi: dN/dE=dJ22/dE22. 
Oje-elektronlarni hosil qilish, ularni qabul qilish va kuchaytirish, hamda 
differensiallangan energetik spektrlarini yozib olishlarni amalga oshiruvchi 
qurilmalar 
oje-elektron 
spektrometrlar 
deb 
ataladi. 
Analizatorining 
(tahlillagichning) tuzilishi va ishlash prinsipiga qarab spektrometrlarning turlari 
har xil bo‘ladi. Biz shulardan eng ko‘p tarqalgan ikki turini ko‘rib o‘tamiz. Boshqa 
turdagi analizatorlar ham mohiyat jihatdan bulardan tubdan farq qilmaydi.