O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. T normuradov, B. E umirzaqov, A. Q tashatov

1
gacha o‘z yo‘nalishlarini 
o‘zgartirmay yetib keladi. Ikkilamchi elektronlarni to‘xtatuvchi potensial 
(maydon) T
1
va T
2
oralig‘ida beriladi. To‘xtatuvchi U
T
potensialning to‘r 
katakchalari o‘rtasida ham bir xilda qolishini ta’minlash uchun T
2
ga juda yaqin 
qilib T
3
to‘r joylashtiriladi. Energiyasi to‘xtatuvchi maydon energiyasidan katta 
bo‘lgan ikkilamchi elektronlar kollektorga tushadi. Kollektor va T
23
to‘rlar 
orasidagi sig‘imni keskin kamaytirish uchun ular orasiga T
4
to‘r joylashtiriladi. 
To‘xtatuvchi potensialni sekin-asta 0 dan U1 gacha monoton o‘zgartira borib 
J
2
(U
2
), ya’ni J
2
(E
2
) bog‘lanish egri chizig‘ini yozish mumkin. Bu bog‘lanishning 
hosilasini olish uchun T
23
to‘rga U
T
bilan birgalikda ( chastotali ozgina kuchlanish 
((U=Ksin

t) beriladi. Bu yerda K=0,5

3V atrofida bo‘ladi. Natijada kollektorga 
o‘tayotgan ikkilamchi tok ( chastota bilan modulyatsiyalangan (tebrangan) bo‘ladi, 
ya’ni uni quyidagicha yozish mumkin: I
2
(U
2
+(U). Bu ifodani Teylor qatoriga 
yoyib chiqamiz:






...
2
sin
sin
)
(
)
sin
(
2
2
2
2
0
2
2
2
t
K
I
t
K
I
U
I
t
K
U
I
II
I



(3.3) 
Ma’lum almashtirishlardan keyin (2.3) ni quyidagicha yozish mumkin: 
t
I
K
I
t
K
I
K
I
U
I
t
K
U
I
IV
II
III
I



cos
...)
48
4
(
sin
...)
2
(
)
(
)
sin
(
2
2
2
3
2
2
20
2








Bu yerda I
20
(U) – vaqtga bog‘liq bo‘lmagan hamma hadlarni o‘z ichiga 
oladi. K((U bo‘lganligi uchun K
3
va undan yuqori darajali hadlarni tashlab 
yuborsak: 
t
K
I
t
K
I
U
I
t
K
U
I
II
I



2
cos
4
)
sin
(
)
(
)
sin
(
2
2
2
20
2




. (3.4) 
Qabul qiluvchi sistemadagi dastlabki va rezonans kuchaytirgichlarni hamda 
sinxron detektorni 

chastotada ishlaydigan qilib sozlansa, yozib oluvchi 
qurilmada N(E) qayd qilinadi. N(E) spektr ikkilamchi elektron-larning birinchi 
garmonikasining amplitudasi I
1
2
K ga proporsional bo‘ladi. Qayd qiluvchi sitemani 

---

68 
2 

chastotaga sozlab I
II
2
K
2
amplitudaga proporsional bo‘lgan N
1
(E)=dN
2
/dE
2
 
signallarni yozib olish mumkin. 
3.7-rasmda Mo monokristalli uchun N
I
(E) spektrlari keltirilgan. Oje-
spektrda Mo dan tashqari S va O ga tegishli cho‘qqilar aniq ko‘rinib turibdi.
2
2
dE
dN
C
500 E
2
, эВ
3.7-rasm. Molibden monokristalining oje-spektri 
Ko‘rib o‘tilgan oje-spektrometrda har xil burchaklar ostida chiqayotgan 
barcha ikkilamchi elektronlar qayd qilinganligi uchun ular hosil qilgan tok katta 
bo‘ladi. Ammo bunda kerakli oje-signallar bilan birgalikda boshqa signallar 
(shovqin) ham kollektorga yetib keladi va qayd qilinadi. Eng yaxshi hollardagina 
signalning shovqinga nisbatini 10
2
ga yetkazish mumkin. 
Bunday analizatorlarning ajrata olish qobiliyati 

0,5

1% atrofida bo‘ladi. 

- ajratish lozim bo‘lgan ikki yonma-yon cho‘qqi orasidagi energetik oraliq.