O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. T normuradov, B. E umirzaqov, A. Q tashatov

AKMning 
tebranish 
metodikasi. 
Organik 
materiallar 
asosidagi
strukturalarni va biologik obyektlarni tekshirishda AKMning tebranish 
metodikalari qo’llaniladi. Bu usul yuzada tebranayotgan kantileverning o’zaro 
ta’sir parametrlarini qayd qilishga asoslangan. Bu metodikaning ahamiyati 
shundaki, skanerlash jarayonida zondning namuna yuzasidagi mexanik ta’sir 
etishini kamaytirishga imkon tug’iladi. Bundan tashqari, tebranish metodikasining 
taraqqiy etishi, namuna yuzasini turli xossalarini o’lchashda AKM arsenali 
imkoniyatlarini kengaytirdi. AKMning bunday rejimda ishlashida yuqori bikrlik 
koeffitsiyentiga ega bo’lgan, zondning namunada turli ta’sir etishdan o’z 
xohishisiz o’zini olib qochmasligini va yuqori sezgirlikni ta’minlash imkonini 
beradigan kantileverdan foydalaniladi. Tekshirilayotgan obyekt bog’liqligiga qarab 
kantilever katta yoki kichik bikrlikni tanlab oladi.
Ammo, tebranish metodikasi vaqtida, tizim tashqi manba titrashiga o’ta sezgir 
bo’lib qoladi. Bu har tomonlama manba ta’sirni yo’qotish maqsadida, passiv
yoki aktiv antititrash himoyasidan foydalaniladi.
AKM kantilever tebranishi kontaktsiz rejimi. Kontaktsiz rejimda kantilever 
kerakli tebranishni 1nm kichik amplituda tartibida sodir etadi. Zondni yuzaga 
yaqinlashtirganimizda kantilever namuna tomoniga qo’shimcha kuch bilan ta’sir 
etishni boshlaydi. Van-der-Vaals o’zaro ta’sirida, qayerda tortishish kuchi ta’siri
bo’lsa,bu zond va namuna orasidagi masofa sohasiga mos keladi. Bu holatda, 

---

181 
namuna yuzasi bilan zondning mavjud o’zaro ta’sir kuchi ACHX va FCHX 
tizimlarning qo’shimcha siljishiga olib keladi (6.32-rasm). 
Tizimning amplituda - chastotaviy xarakteristikasi: 
(6.14) 
Tizimning faza – chastotaviy xarakteristikasi: 
(6.15) 
 
6.32-rasm: Kuch ta’sirida kantilever ACHX va FCHXsini o’zgarishi.