O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. Tojiev, I. Ne’matov, M. Ilxomov

11-jadval. 
Bolalar gazniqobini o‘lchovini topish 
Niqob o‘lchami 
O‘lchov nomi 
1 
2 
3 
4 
Yuz balandligi, mm 
72mm 
gacha 
72-87 88-95 96-103 
Gazniqobdan foydalanish umumiy tartibda berilgan «Gazlar» degan 
komandada, yoki atmosferada radioaktiv birikmalar, zaharli moddalar, biologik 
ta’sir tarqalganda, mustaqil ravishda kiyib olinadi. Filtrlovchi sanoat gazniqoblari 
ham bir necha rusumda bo‘lib, ular asosan turli sanoat va qishloq, xo‘jaligi 
tarmoqlarida kuzatiladigan favqulodda vaziyatlarda ishlatiladi. Ularning turlari va 
xususiyatlari to‘g‘risida oldingi mavzularda ma’lumot berilgan. 
Izolyatsiyalovchi gazniqoblar asosan turli xil zaharli birikmalar aralashmasi 
bo‘lganda, ularning kontsentratsiyasi yuqori bo‘lganda hamda atmosferada 
kislorod miqdori juda kichik hollarda ishlatiladi. Bundan tashqari, izolirlovchi 
gazniqoblar suv ostida va er ostida bajariladigan ishlarda ham foydalaniladi. 
Izolyatsiyalovchi protivogazlar saqlash xususiyatiga ko‘ra 2 gruhga: 
kislorod bilan kimyoviy bog‘langan gazniqob (IP-4, IP-5) va siqilgan kislorod 
yoki havo bilan foydalaniladigan gazniqob (KIP-7, KIP-8)larga bo‘linadi. 
Izolyatsiyalovchi gazniqoblar bilan asosan, fuqaro muhofazasining qutkaruv 
va avariyani tiklovchi tizimlar ta’minlanadi (suvga cho‘kkan odamlarni, yong‘inda 
qolgan fuqarolarni qutqaruvchilar, radioaktiv chang tarqalgan va yuqori 
kontsentratsiyali zaharli modda.lar bo‘lgan joylardagi avariyani tiklovchi va 
boshqa tizimlar). 
 

---

Resperatorlar asosan radioaktiv va mexanik changlardan nafas organlarini 
saqlovchi vosita hisoblanadi. Fuqarolar muhofazasida asosan R-2 va ShB-1 
rusumli resperatorlar ishlatiladi. Resperator R-2 filtrlovchi yarim niqob va 
mahkamlovchi tasmadan iborat. Niqobda 3ta klapan: 2tasi nafas olish uchun va 
bittasi nafas chiqarish uchun xizmat qiladi. Resperatorni tashqi tomoni poliuretanli 
materialdan, ichki tomoni esa yupqa xavo o‘tkazmaydigan polietilenli plyonkadan 
tarkib topib, ularni o‘rtasiga filtrlovchi polimer tolalari joylashtirilgan (3-rasm). 
3-rasm. Resperator R-2: 1-yarim niqob; 2-nafas oluvchi klapan; 
3-nafas chiqaruvchi klapan; 4-burun qisqichi; 5-tasmalar.
Chiqarilgan havo esa tashqariga haydaydigan klapan orqali chiqarib 
yuboriladi. 
Resperator R-2 uch xil o‘lchamda chiqarilib, uning o‘lchami yuz 
balandligini o‘lchash orqali aniqlanadi. 
1-o‘lcham 99-109 mm, 2-o‘lcham 109-119 mm va 3-o‘lcham 119 dan katta. 
Bolalar uchun resperator nol o‘lchamda chiqariladi. Resperatorlar polietilenli 
qopchada germetik ravishda saqlanadi. 
SHB-1 rsumli resperator 1 martali ishlatiladigan o‘lchamsiz saqlovchi vosita 
hisoblanib, bunda filtrlovchi element sifatida Petryanov matosi ishlatiladi. SHB-1 
resperatori Chernobl avariyasida qo‘llanilib, yaxshi natijalar berganigi ma’lum. 
Matoli niqoblar - nafas organlarini saqlovchi vositalarning asosiy uslubi 
sanalib, u radiaktiv moddalardan, biologik tumanlardan saqlovchi vosita 
hisoblanadi. Lekin bu vosita zaharli moddalardan saqlay olmaydi. Bunday 
 

---

vositalar zich to‘qilgan matolardan har bir fuqaro o‘zi tayyorlashi mumkin va 
uning rusumi MM-1 deb ataladi. Yana nafas organlarini saqlovchi oddiy vositalar 
qatoriga paxta, dokali taqqichlar ham kiradi.