O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. Tojiev, I. Ne’matov, M. Ilxomov

7.3. Shikastlangan xududlarda maxsus qayta ishlov berish 
omillarini o‘tkazish tartib va qoidalari 
 
Dushman tomonidan qo‘llanilgan qirg‘in qurollari oqibatida insonlar, atrof-
muhit, suv, oziq-ovqatlar, texnika, transport vositalari va inshoatlar radioaktiv 
zarrachalar, zaharli moddalar va bakterial moddalar bilan zararlanishi mumkin. 
Shu sababdan fuqarolarni mana shu zararlanishdan saqlashda maxsus ishlov berish 
omillari bajariladi. Maxsus ishlov berish omili - umumiy qirg‘in qurollari 
talofaatlarini yo‘qotish jarayonining asosiy qismini tashkil etib, u qutqaruv va 
tiklash ishlarini olib borishda kompleks vazifalarni o‘z ichiga oladi. 
Maxsus ishlov berish omili - to‘liq hamda qisman ishlov berish xillariga 
bo‘linadi. To‘liq ishlov berish omili deyilganda qo‘yilgan vazifalarni bajarishda 
hech qanday himoya vositalarisiz amalga oshirish, ya’ni - xavfsiz sharoit yaratish 
tushuniladi. Qisman ishlov berish omillarida esa qo‘yilgan vazifalarni faqat terini 
himoyalovchi vositalarsiz amalga oshirish sharoiti tushuniladi. Maxsus ishlov 
berish omili - atrof-muhitni zararsizlantirish, hamda fuqarolarni sanitar qayta 
 

---

ishlov berishdan tashkil topgan. 
Texnika va transport vositalarin zararsizlantirish avtoserviz va boshqa 
remont qiluvchi korxonalarida amalga oshiriladi.
Fuqarolarni sanitar ishlovdan o‘tkazish esa, xammom, dush xona va boshqa 
maxsus yuvinish joylarida amalga oshiriladi. Zararsizlantirish omiliga 
dezaktivatsiya, degazatsiya va dezinfektsiya jarayonlari kiradi. 
Dezaktivatsiya deyilganda, zararlangan vositalardan (kiyim-kechak, 
himoya vositalari, suv, texnika, transport vositalari) hamda inshoatlardagi 
radioaktiv moddalarni aktivligini yo‘qotish tushuniladi. Dezaktivatsiyaning to‘liq 
hamda qisman xili mavjud bo‘lib, u asosan mexanik va fizik-kimyoviy usul bilan 
olib boriladi. Mexanik usulda - radioaktiv moddalar bilan zararlangan sirt 
yuzalarini artish orqali yo‘qotiladi. Fizik-kimyoviy usulda esa - radioktiv 
moddalar turli xildagi kimviy modda eritmalari bilan yuvish amalga oshiriladi. 
Dezaktivatsiyada asosan suv ishlatilib, radioktiv moddalarning yuviluvchanligini 
oshirishda, sirt-aktiv hamda kompleks hosil qiluvchi moddalar, kislotalar va 
ishqorlar ishlatiladi. Bular: SF-2, OP-7, OP-10, Na
3
PO
4
trilon B, shavel, limon 
kislotalari va uning tuzlardir.