O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. Tojiev, I. Ne’matov, M. Ilxomov

 
 
 

---

6.7. Fuqarolarni saqlashning shaxsiy saqlovchi vositalari 
 
Yakka tartibda saqlovchi vositalar inson tanasiga, ichki organlariga, terisiga 
va kiyim-kechaklariga radioaktiv moddalarni, zaharli birikmalarni va biologik 
tumanlarni tushishidan saqlaydi. Yakka tartibda saqlovchi vositalar ko‘llanilishiga 
ko‘ra: terini saqlovchi, nafas organlarini, yuz-ko‘zni saqlovchi turlarga bo‘linadi. 
Bundan tashqari, filtrlovchi hamda izolirlovchi xillarga bo‘linadi. Bunday 
vositalarga tibbiy saqlovchi vositalar ham kiradi. 
Nafas organlarini saqlovchi vositalarga gazniqoblar, resperatorlar, matoli 
niqoblar, paxta, dokali taqqichlar kiradi. 
Gazniqoblar - nafas yo‘llarini, yuzni ko‘zni har xil zaharli ta’sirlardan 
saqlaydi, gazniqoblar filtrlovchi va izolirovchi hillarga bo‘linadi. Fuqaro 
muhofazasi bo‘yicha quyidagi filtrlovchi gazniqoblar: GP-5, GP-5M, GP-7, GP-
7V; bolalar uchun – PDF-SH, PDF-D, PDF-2SH, PDF-2D va BXK.dan 
foydalaniladi. Filtrlovchi gazniqoblar asosan 2 qismdan: niqobdan va filtrlovchi 
qutidan tashkil topgan. Filtrlovchi quti asosan tashqi muhitdagi turli xil zaharli 
birikmalarni yutuvchi filtr va shixtadan tashkil topgan. 
Niqob - tabiiy yoki sun’iy kauchuk asosida olingan rezina materiallaridan 
tayyorlannb, unga ko‘rish uchun oynak, hamda nafas olish va chiqarish uchun 
mo‘ljallangan jihoz joylashtirilgan. 
Boshqa rusumdagi gazniqoblar ham xuddi GP-5 rusumli gazniqobiga 
o‘xshash tuzilishiga ega (2-rasm). 
PDF-D esa 1,5-7 yoshgacha bolalar uchun. PDF-Sh rusumli gazniqob 7-17 
yoshlardagi bolalar uchun mo‘ljallangan; Bolalar gazniqobi ham filtrlovchi quti va 
niqobdan tashkil topib, niqob elastik rezinadan tayyorlangan. Filtrlovchi quti 
niqob bilan birlashtiruvchi trubkasidan yig‘iladi. 
Bolalar himoya kamerasi (BXK) 1,5 yoshgacha bo‘lgan bolalarni zaharli 
birikmalar, radioaktiv moddalar va biologik ta’sirlardan saqlaydi. BXK tarkibiga: 
himoya kamerasi, atmosfera yog‘inlaridan saqlovchi yopinchiq, kartonli quti va 
 

---

kamerani saqlovchi g‘ilof kiradi. 
Gazniqoblarning saqlash darajasini oshirish uchun har bir fuqaro o‘z 
o‘lchamini kiyish orqali erishiladi Chunki to‘g‘ri tanlangan shlem-niqob yuzga 
zich yopishib turadi va tashqaridan xech qanday zararli ta’sirlar kirmaydi. 
Gazniqoblarni o‘lchami 2 xil usulda aniqlanadi: 
a) yuzning o‘lchamini aniqlash orqali; 
b) daxan bilan qosh suyagi orasidagi masofa o‘lchash orqali.
Birinchi uslub bilan 63 sm.gacha 0-o‘lcham, 1-o‘lcham 63,5-65,5sm gacha, 
2-o‘lcham 66-68 sm.gacha, 3-o‘lcham 68,5-70,5 sm va 4-o‘lcham 71 sm va undan 
katta. 
 
 
2-rasm. Filtrlovchi fuqarolar protivagazi GP-5:
1-filtrlovchi - yutuvchi korobka; 2-shlem-niqob; 3-xaltacha;
 4-terlamaydigan plenkalar solingan quticha; 5-manjetlar. 
Ikkinchi uslub bilan 3 xil o‘lchamda gazniqoblar ishlab chiqariladi: 
1-o‘lcham 99-109 mm gacha; 
2-o‘lcham 109-119 mm; 
3-o‘lcham 119 mm dan katta. 
Bolalar gazniqobi o‘lchamini topishda ularning yuz balandligini o‘lchab, 
so‘ngra 11-jadvaldan foydalanib, gazniqob o‘lchovi aniqlanadi. Gazniqobni 
 

---

ishlatishdan oldin har bir fuqaro uni saqlash xususiyati buzilmaganligini tekshirib 
ko‘rishi, uning germetikligi qayta tekshiradi. Tekshirilgan ish holatidagi 
gazniqoblar yaxshilab taxlanib qaytadan sumkaga solinadi va saqlash uchun joyiga 
qo‘yiladi.