O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Nishonova elektronikaning fizik asoslari o‘quv qo

26-rasm. P-n o‘tish sxemasi
Tashqi kuchlanish nolga teng bo‘lganda -sohaning o‘tishiga asosan:
(3.44) ifoda,
(3.45)
ko‘rinishni qabul qiladi, - sohada elektronlar­ning konsentratsiyasi deyarli o‘zgarmaydi. Shuning uchun, deb olsak, bo‘ladi Demak,
(3.46)
(3.43) va (3.46) ifodalar (3.39) differensial tenglamani yechish uchun zarur bo‘lgan chegaraviy shartlar bo‘lib hisoblanadi. Yuqoridagi chegaraviy shartlarni aniqlash kabi (3.40) ni yechish uchun zarur bo‘lgan chegaraviy shartlarni quyidagicha yozish mumkin:
(3.47)

(3.48)
Endi yuqorida keltirilgan (3.39) va (3.40) dif­ferensial tenglamalarni ochsak bo‘ladi.(3.39) ning yechimini quyidagi ko‘rinishda izlaymiz:
(3.49)
Bu yerda, A va V lar ihtiyoriy o‘zgarmas sonlar bo‘lib, (3.43) va (3.46) chegaraviy shartlar orqali aniqlaniladi. Ularni aniqlasak:
(3.50)

(3.51)
Bularni (3.49) ga qo‘ysak:
(3.52)
-o‘tishdan o‘tayotgan teshik toki,
(3.53)
Xuddi shu yo‘l bilan ni aniqlasak:
(3.54)
Biz ko‘rayotgan -o‘tish keskin - o‘tish bo‘lganligi uchun segmentda elektron toki ham, teshik toki ham o‘zgarmas qiymatga ega bo‘ladi. Shunday qilib, -o‘tishdan o‘tayotgan to‘lik tok -o‘ishning volt-amper xarakteristikasi (9. 60) ga asosan quyidagicha yoziladi:
. (3.55)

Tashqi kuchlanish musbat bo‘lib, " bo‘lsa, (to‘g’ri yo‘nalish) to‘g’ri tok quyidagicha yoziladi: .

(3.56)
bu ifodada
(3.57)
Bundan ko‘rinadiki, to‘g’ri tok kuchlanish ortishi bilan eksponensial ravishda o‘sib borar ekan.
Harorat ko‘tarilishi bilan -o‘tishning to‘g’rilagich xususiyati yomonlashadi. Chunki, harorat ko‘tarilishi bilan asosiy bo‘lmagan zaryad tashuvchilar konsentratsiyasi yarim o‘tkazgichlarda juda tez o‘sadi. Binobarin, teskari tok ham tez o‘sadi. Harorat ortishi bilan - o‘tishdagi potensial barer ham kamayadi. To‘g’ri tok ham harorat ortishi bilan ortadi, lekin teskari tokka nisbatan sekin o‘sadi. Haroratni yana ko‘tara boshlasak, asosiy bo‘lmagan zaryad tashuvchilarning konsentratsiyasi asosiy bo‘lgan zaryad tashuvchilarning konsentratsiyasiga teng bo‘lib, qolib, -o‘tishning to‘g’rilagich xususiyati butunlay yo‘qoladi.
To‘yinish tokining ko‘rinishini o‘zgartirib yozaylik. Yarim o‘tkazgichlarning elektr o‘tkazuvchanligi asosiy zaryad tashuvchilar orqali aniqlanganligi uchun:
(3.58)
Ko‘rinishda yozish mumkin. Bu ifodalarni (3.57) ga qo‘ysak, to‘yinish toki
quyidagi ko‘rinishni qabul qiladi:

(3.59)
Agar, -o‘tishning bir tomoni, masalan, - soha o‘ta legirlangan bo‘lsa, ya’ni u holda
bo‘lib, (3.59) ni quyidagicha qayta yozish mumkin:
(3.60)
ya’ni teskari tok va o‘tishning xususiyati to‘liq -so­ha orqali xarakterlanadi. Bunday xususiyatga ega bo‘lgan o‘tish -o‘tish deb yuritiladi. Bunday o‘tish teshiklarni juda ham effektiv in’eksiyalash xususiyatiga ega bo‘ladi. Agar bo‘lib, bo‘lsa, o‘tish o‘tish deb yuritiladi. Bunday holda, o‘tish elektronlarni juda ham effektiv in’eksiyalash xususiyatiga ega bo‘ladi. Yuqorida ko‘rib chiqilgan nazariy mulohazalar hamma -o‘tish uchun kuchga ega bo‘la olmaydi. Agar -o‘tish keng bo‘ladigan bo‘lsa, u yerda zaryad tashuvchilarning rekombinatsiyasini ham hisobga olish zarur.
To‘liq tok,
(3.61)
Bu formuladan ko‘rinadiki, agar rekombinatsiya toki yetarli rol o‘ynamasa, tor va keng -o‘tishlarning volt-amper xarakteristikasi bir xil ko‘rinishni qabul qiladi. Aks holda to‘g‘ri tok ga proporsional ravishda o‘sib, rekombinatsiya toki orqali belgilanadi.
Ba’zi hollarda tajribada olingan natijalarni yuqorida olingan formulalar orqali tushuntirib bo‘lmaydi. Xususiy holda diffuziya metodi bilan olin­gan kremniyli -o‘tishda to‘yinish toki kuzatilmaydi. Teskari tok ham kuchlanishga bog’langan bo‘lib, teskari qarshilik o‘zgaruvchan bo‘ladi.