O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti fizika fakulteti biotibbiyot fizikasi 3-bosqich 1901-guruh

2-rasm. yadrosining ν-parchalanishda hosil bo’ladigan g-nurlanish.[3]
Yadrolardan chiqayotgan g-kvantlarning energiyalari 10 keV dan 5 MeV gacha bo‘lgan diapazonda joylashgan bo'ladi. Bu esa gamma-nurlanishlar to’lqin uzunligining m atrofidagi qiymatlariga mos keladi. Yadrolarning radiatsion o‘tishlariga mos keladigan elektromagnit maydon nurlanishlarining ba’zi bir xususiyatlarini eslatib o‘tamiz. Yadro spini va juftligi bo‘lgan holatdan spini va juftligi bo’lgan holatga o‘tishida g-kvant nurlangan bo‘lsin (3-rasm). Elektromagnit maydon nurlanishi muayyan multipollik bilan xarakterlanadi


3-rasm. Yadroda radiatsion o’tishlar.[3]
Multipolliklar elektr va magnit multipolliklarga bo‘linadi. Mazkur multipollikka ega bo‘lgan kvant tomonidan olib ketiladigan harakat miqdori momenti ga teng bo‘ladi. va kattaliklaming qabul qilishi mumkin bo‘lgan qiymatlar to‘plami harakat miqdor momenti va juftliklar bo‘yicha tanlash qoidalari orqali aniqlanadi. Harakat miqdor momenti bo‘yicha tanlash qoidasi quyidagicha:
| - | ≤ ≤ | + | (4)
Ikkinchi tanlash qoidasiga asosan elektr g-nurlanishlar momenti va magnit g-nurlanishlar momentlari yadroning boshlang‘ich va oxirgi holatlarining juftliklari, ya’ni va lar bilan quyidagi munosabatda bog‘langan:
= ; = (5)
Ushbu munosabatlardan E1-o‘tish faqat turli juftlikka ega bo‘lgan yadro holatlari orasida, M1-o‘tish esa bir xil juftliklarga ega bo‘lgan yadro holatlari orasida sodir bo‘lishi mumkin ekan. Bu ikkala holda ham yadro momenti ∆ = 0, ±1 munosabatni qanoatlantirishi lozim (0 → 0 o‘tishlardan tashqari). [3]
Gamma-nurlanishlar xususiyatlaridan kelib chiqqan holda quyidagi xulosani qilish mumkin: , va D1 kattaliklarga ega bo‘lgan ikkita holat orasidagi yadro radiatsion o‘tishida bosh rolni quyidagi moment va juftlik bo‘yicha tanlash qoidasini qanoatlantiruvchi va eng kichik va qiymatli ega bo‘lgan, elektr va (yoki) magnit multipollar bajaradi:
= |∆ | va = |∆ | + 1 (6)
bulardan bittasi elektr ikkinchisi magnit multipol bolishi kerak.
Gamma-nurlanishlar statistik xarakterga egadir, ya’ni har bir yadro uchun gamma-kvant nurlanishining ma’lum bir ehtimolligi mavjud. Bu ehtimollik yadroning uyg‘ongan holatining o‘rtacha bo‘lish vaqtiga quyidagicha ifoda bilan bog’langan, ya’ni: (odatda ).
Ayrim hollarda radioaktiv parchalanishlar yoki yadro reaksiyalari natijasida yadrolarning izomer holatlari deb nomlangan uzoq yashovchi holatlari uyg’onishi mumkin. Izomer holatga ega bo’lgan yadrolarga izomerlar deyiladi. Izomer bu neytron va protonlar soni bir xil, ammo yarim parchalanish davri har xil bo’lgan atom yadrosidir. Izomer holatlarning yashash vaqti har xil bo’lib, ular soniyalarning ulushlaridan bir necha yillargacha bo’lishi mumkin.
Hozirgi kunda yarim parchalanish davri 1 s dan ortiq bo’lgan yuzdan ortiq uyg‘ongan izomer holatlar ma’lum. Izomeriya yoki izomer holatlar hosil bo’lishiga asosiy sabab, uyg‘ongan va asosiy holatlarning spinlar farqining kattaligidir ( ≥3). Bunday izomerlar proton yoki neytronlar sonlari 50, 82 yoki 126 bo’lgan yadrolar yaqinida joylashgan bo’ladi va izomer «yadrolarini» tashkil qiladilar. Uyg‘ongan izomer holat metastabil holat deb ham aytiladi va ular ko‘pchilik hollarda «m» indeksi bilan belgilanadi. Masalan, yadroda m - metastabil holat, g — asosiy holat (4-rasm).