O‘ZBekiston respublikasi oliy va o‘rta-maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug‘Bek nomidagi o‘ZBekiston milliy universiteTI

 
2.6. So‘zlashuv tili 
So‘zlashuv tili – adabiy til me’yorlariga ega bo‘lmagan, ma’lumotsiz 
va o‘rta ma’lumotli shahar aholisining nutqi. So‘zlashuv tiliga koynening 
bir turi sifatida qarash mumkin. Sotsiolingvistikada so‘zlashuv tili 
terminini izohlash o‘ziga xos murakkablik kasb etadi. So‘zlashuv tili rus 
tilidagi просторечие termining tarjimasidir. Просторечие rus milliy 
tiliga xos bo‘lgan til tarmog‘i bo‘lib, rus sotsiolingvistikasida keng 
qo‘llaniladi. Fransuz tilining tarmoqlaridan biri bo‘lgan langue populaire, 
rus tilidagi просторечие terminini ifodalay olmaydi. Ingliz tilining 
amerikacha variantidagi umumiy sleng rus tilidagi просторечие termini 
bilan qiyoslanishi mumkin. Biroq umumiy slengning tashuvchisi, egasi 
bo‘lmaydi, u ingliz tilini funksional-stilistik turi hisoblanadi (umumiy 
sleng unsurlari ommaviy axborot vositalarida keng qo‘llaniladi; keyingi 
yillarda rus tilshunoslari ham rus tilida so‘zlashuv tili va ijtimoiy jargon 
o‘rtasida oraliq o‘rinni egallagan umumiy jargonni ajratish lozim deb 
hisoblashmoqda (Qarang: Yermakova va b. 1999).

---

20 
So‘zlashuv tili og‘zaki nutq shaklida amalga oshiriladi. So‘zlashuv tili 
oila (oila ichida va qarindosh-urug‘lar bilan muloqot qilish)da, navbatda 
turganda, mahallada, qo‘ni-qo‘shnilar bilan muloqot qilganda, shuningdek, 
sud (guvohlik berish)da, shifokor huzuri (bemorning shikoyati)da va h.k. 
vaziyatlarda qo‘llaniladi. So‘zlashuv tili shahar sharoitida turli dialektlar 
va jargonlar oqimining aralashuvi oqibatida yuzaga keladi. 
Nemis sotsiolingvistlarining fikricha, standartlashgan adabiy til
sotsiolingvistika uchun alohida qiziqish uyg‘otmaydi, chunonchi, ushbu 
fan, avvalo, til variantliligini tahlil etishni maqsad qiladi
19
. Shu ma’noda, 
so‘zlashuv 
tilini 
o‘rganish 
ko‘proq 
samarali 
bo‘ladi. 
GFR 
sotsiolingvistlarining fikricha, tilning ushbu turini tashuvchilar shahar 
aholisining o‘rta va oliy qatlamini tashkil qiladi 
20
.
Demak, so‘zlashuv tili – bu ijtimoiy qoliplashgan variant. U kundalik 
muomala tili bo‘lib, qo‘llanish vaziyatlari jihatidan cheklangandir
21
. Til 
tizimi nuqtayi nazaridan so‘zlashuv tili – nutqiy muomala jarayonida 
adabiy tilning ba’zi o‘zgarishlarga uchragan ko‘rinishi. So‘zlashuv tilidan 
foydalanuvchilarning doirasi nihoyatda keng bo‘lgani uchun, u jiddiy ichki 
differensiatsiyaga uchragan. Bundan tashqari, u mamlakatning turli 
mintaqalarida tarqalgan dialektlarning ta’sirida anchayin variantlashadi
22
.