O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-pedagogika instituti

Nurlanish  pirometrlarining  ishlash  prinsipi  qizdirilgan  jismning  issiqligi 

ta’sirida  hosil  bo‘lgan  nurlanish  energiyasini  o‘lchashga  asoslangan.  Nurlanish 

pirometrlari 20 dan 6000 °C gacha bo‘lgan haroratlarni o‘lchashda ishlatiladi. 

Issiqlik  nurlanishi  nurlanayotgan  jism  ichki  energiyasining  elektromagnit 

to‘lqinlari  tarzida  tarqalish  jarayonidan  iborat.  Bu  to‘lqinlar  boshqa  jismlar 

tomonidan yutilganda ular qaytadan issiqlik energiyasiga aylanadi. Jismlar haroratiga 

teng  bo‘lgan  elektromagnit  to‘lqinlarni  0  dan  ∞  gacha  bo‘lgan  oraliqda  tarqatadi. 

Qattiq  va  suyuq  moddalarning  ko‘pi  nurlanishning  uzluksiz  spektriga  ega,  ya’ni 

barcha  uzunliklardagi  to‘lqinlarni  tarqatadm.  Boshqa  moddalar  (sof  metallar  va 

gazlar)  nurlanishning  selektiv  spektoriga  ega,  ya’ni  ular  to‘lqinlarni  spektrning 

ma’lum  chegaralaridagina  tarqatadi.  To‘lqin  uzunligi  λ≈0,4  dan  λ≈0,76mkm  gacha 

bo‘lgan  chegara  ko‘rinadigan  spektrga  moc  keladi.  Ko‘rinadigan  spektrning  har  bir 

to‘lqin uzunligi ma’lum rangga mos keladi. 

λ≈0,4 dan λ≈0,44 mkm gacha bo‘lgan to‘lqin uzunliklari to‘q binafsha rangga, 

λ≈0,44 dan λ≈0,49 mkm gacha – ko‘k zangori, λ≈ 0,49 dan λ≈0,59 mkm gacha to‘q 

va och yashil; λ≈0,58 dan λ≈0,63 mkm gacha – sariq – to‘q sariq; λ≈0,63 dan λ≈0,76 

mkm gacha – och va to‘q qizil rangga mos keladi. λ≈0,76 mkm uzunlikdagi to‘lqinlar 

ko‘rinmaydigan infraqizil issiqlik nuriga kiradi. 

Bosim texnologik jarayonlarning asosiy parametrlaridan biridir. Ishlab chiqarish 

jarayonlarining to‘g‘ri olib borilishi, ko‘pincha bosim kattaligiga bog‘liq bo‘ladi. 

Tekis  sirtga  normal  ta’sir  ko‘rsatuvchi  tekis  taqsimlangan  kuch  bosim  deb 

ataladi: 

S

F

P



,                                                       (3.1) 

bu yerda, S – tekislik yuzi; F – shu tekislik yuziga tik ta’sir qiladigan bosim kuchi. 

---

 

16 

Bosim  xalqaro  birliklar  tizimida  paskal  (Pa)  bilan  o‘lchanadi.  1  Pa  qiymati 

jihatidan  kuchga  perpendikulyar  bo‘lgan  1  m

2

  yuzaga  tekis  taqsimlangan  1  N  kuch 

hosil  qilgan  bosimga  teng  (N/m

2

).  Karrali  kPa  va  MPa  birliklar  keng  qo‘llaniladi, 

kgk/sm

2

, bar, kgk/m

2

 (mm suv ust.), mm sim. ust. kabi birliklardan ham foydalanish 

mumkin. 3.1-jadvalda ko‘p uchraydigan bosim birliklarining nisbati keltirilgan.

  

3.1 – jadval.