haqidagi tasavvurlarini shakllantirish.
Reja 1. Katta guruh yoshidagi bolalarni geometrik oddiy shakllar. 2. Katta guruh yoshidagi bolalarni geometrik shakllarni ajratish.
Katta guruh yoshidagi bolalarni geometrik oddiy shakllar. Matematika mashg’ulotlarida bolalar eng sodda geometrik figuralar bilan, ulaming ba'zi xossalari bilan tanishadilar, buyumlarni geometrik etalonlar bilan taqqoslash asosida ulaming (buyumlarning) shaklini tahlil qilish va baholashni o‘rganadilar. Bolalarda asta-sekin shakl haqidagi umumiy tasavvur shakllauadi, bunday tasavvur maktabda geometriya. chizmachilik kabi fanlarni o‘zlashtirish uchun asos bo‘ladi. Geometrik figuralar to‘g'risidagi birinchi ma'lumotlami bolalar o‘yinlarda oladilar. O‘quv yilining boshida gumliga sharlar to‘plami. qurilish materiallari, geometrik shakllar va boshqalar olib kiriladi. Bolalar zehnini boyitish, ularda turli shakllar haqida tasavvur hosil qilish muhim ahamiyatga ega. Ilk yoshdagi guruhlarda bolalar shar va kubni bir-biridan farq qilishga o‘rgatilgan edi. Biroq. ba'zi bolalar ikkinchi kichik gumliga biriuchyrtajgslaiiyftr, slnming uchun ishni shar va kub bilan tanishish maqsadga muvofiqdir. U harakat jarayonida gapirib turadi. Men shami u qo‘limdan bu qo‘limga yumalatib— deydi. Har bir bolaga shar olish va xuddi shimday harakatlar qihsh taklif etiladi. Keyin har qaysi kiclikintoydan iming olgan shari qanday rangdaligini, yumalaydimi yoki yumalamaydimi, — deb so‘raydi va xulosa qiladi: „Jasurda qizil shar, u yumalaydi. Nigorada havo rang shar, u yumalaydi, Sheralida— yashil, u ham yumalaydi. Sharlar yiimalaydi". Bolalar narsalar shaklini tekshirib ko‘rish tajribasiga ega bo‘lganliklari sababli ularga birdaniga turli hajmdagi kubiklaming modellari beriladi. Pedagog (tarbiyachi) avval kubikni ko‘rsatadi va nomini aytadi. Keyin esa. turli kattalikdagi ikki kubikni ko‘rsatib: ..Bular nima? Kubiklar qanaqa rangda? Qaysi kub katta (kicliik)?",- deb so‘raydi. Bolalar kubikni ushlab ko‘radilar. qirralari bo‘ylab bannoq yurgizib chiqadilar, qo‘llari orasigaj diiar yumalatib ko‘radilar, lining turg'unligiga ishonch hosil fadilar.Ular kichik kubikni kattasining ustiga qo‘yadilar, boshqa. rsalar orasidan kubiklami tanlab oladilar, ulardan eng oddiyqurilishlar yasaydilar va hokazo. Shaklni ko‘rish va his qilish, harakat tuyg'ulari orqali idrok etislmi taslikil etish. lining xossalarini namoyon qiluvchi xilma-xil ishlardan foydalanish. figuralar nomini, ulaming xossalaiini va harakat usullari nomini aytish bolalaming figuralar haqidagi tasawurlarini aniqlash imkonini beradi. So‘ngra bu figuralar modellarini taqqoslash va gunihlarga ajratish mashqlari o‘tkazUadi. Kichkintoylarga bir nechta shar va kubning juftini namimaga qarab topish yoki tanlab olish taklif qilinadi: ,.Kub (shar)ni ko‘rsat (3-4 figura orasidan)". „Shu angda (kattalikda)gi shar (kub)ni top". Bimday holda shar va kublar bir-biridan rangi va katta kichikligiga qarab farq qilinadi. ..Hamma katta kubiklami tanlab ol". (Kubiklar va sharchalar turli rangga va ikki xil kattalikka ega). Topsliiriani bajargach. bola juft yoki bir guruh narsalar uchun umumiy bo‘lgan belgilami aytadi. (..Demak. kubiklar katta"). Kubiklami va sharlami farqlash narsalami berilgan belgilari bo‘yicha tenglash (juftlarini tanlash, toqlarini tuzish) taqqoslash mashqlariga kiradi. ya'ni to‘plam haqidagi tasawurlami shakllan tirish ishlari olib boriladi. Katta guruh yoshidagi bolalarni geometrik shakllarni ajratish. Bolalar matematika mashg‘ulotlarida shakl jihatidan bir-biriga yaqin figuralar (doira va oval) bilan chegaralangan figuralarni 0‘rganadilar. Moddini farq qilishni, idrok etadigan figuralarni tahlil qilishni, ularning ba’zi bir xossalarini ajratib ko‘rsatish va oval shaklidagi figuralar bilan tanishtiriladi, shakli bo‘yicha o‘zgarishlarni ko‘rish, o‘xshash figuralarni topishga o‘rgatiladi. Didaktik o‘yinlar bolalar- ning faqat shakl haqidagi tasawurlarini aniqlab va mustahkam- labgina qolmay, balki ularning ana shu tasawurlarini boyitadi ham. Katta guruhda bolalarga har bir figura har xii rangda, har xil o‘l-! chamda va tomonlari har xil munosabatda, har xil materialdan (qog'oz, karton, faner, plastilin va boshqa narsalardan) yasalgan model shaklida ko‘rsatiladi. Yakka ishlash uchun jadval va kartoch- kalar qo‘llaniladi. Bunda bir xil yoki har xil ko‘rinishdagi figura- laming rasmi turli holatda joylashtiriladi. Barcha ishni figuralar
modelini solishtirish asosida olib boriladi. Figuralar har binning xarakterli xossalari, rangi, o‘lchami, materiali bilan bir-biridan farq qiladigan 4-5 modelini taqqoslash yo‘li bilan aniqlanadi. Kichik guruhda pedagog (tarbiyachi)lar bolalar bilan Figuralar modelini ko‘rib chiqayotganida muayyan rejaga rioya qiladi. Bolalaiga quyidagicha savol beriladi: «Bu nima? Qanday rangda? Qanday o‘lchamda? Nimadan qilingan?». Endi figuralar modelini ko‘rib chiqayotganda bolalami figuralarning elementini ajratib ko‘rsatish, ular o‘rtasidagi munosabatlarni aniqlash uchun savollar beriladi. Masalan, to‘g'ri to‘rtburchak ko‘rib chiqilayotganda, pedagog (tarbiyachi): «To‘g'ri to‘rtburchakda nima bor? Necha tomoni bor? Tomonlarning o‘lchami haqida nima deyish mumkin?» — kabi savollar beradi. Modellarni ma’lum tartibda ko‘rib chiqish, solishtirish bolalarda figuralarning shaklini aniqlash, ulaming bir xil belgilarini taqqoslash, muhim belgilarini ajratib ko‘rsatish hamda muhim bo‘lmagan belgilariga e’tibor bcrmaslik ko‘nikmasini asta- sekin rivojlantirib borishga xizmat qiladi. Bolalar induktiv tafakkurning dastlabki malakalarini hosil qila boshlaydilar. Ular bir qator faktlar asosida oddiy xulosalar chiqara boshlaydilar: qizil kvadratning tomonlari teng, ko‘k kvadratning tomonlari teng. Taqqoslanadigan figuralar va figura turlarining soni oshirib boriladi. Belgilar sonining ko‘pligi bilan farq qiladigan modellar qo‘llaniladi. Ayni bir xil modellar har xil belgilari, shakli, rangi, o‘lchami bo‘yicha guruhga ajratiladi. Guruhlashga oid mashqlar tartib bo‘yicha sanashga o‘rgatish bilan qo‘shib olib boriladi. Bunda birliklardan hosil bo‘lgan sonlar hamda sonlar o‘rtasidagi bog'liqlik o‘rgatiladi. Figuralarning o‘zaro joylashishini aniqlash mashqlari ko‘p hollarda didaktik formalarda o‘tkaziladi. Nima o‘zgardi? Xuddi shunday naqshni top! Juftini top! Bolalar asta-sekin murakkab naqshni uni tashkil etgan elementlarga ajratish, ularning shakli hamda fazoviy holatini aytish malakalarini egallab boradilar. 27.Mavzu: Katta guruh yoshidagi bolalarni tevarak atrofda
Do'stlaringiz bilan baham: |
