O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-texnologiya instituti «kimyoviy texnologiya» kafedrasi

Nazorat uchun savollar 
1. Ozuqali fosfatlarga nimalar kiradi? 
2. Ftorsizlangan fosfatlar ishlab chiqarish usulini tushuntiring. 
3. Pretsipitat nima? U qanday olinadi? 
4. Pretsipitatlashning fizik-kimyoviy asoslarini tushuntiring. 
5. O’g’itli pretsipitat ishlab chiqarish jarayonini tushuntiring. 
6. Monokalg’tsiyfosfat qanday olinadi? 
7. Termik fosfatlar nima? Ularning olinish usullarini ko’rsating. 
Tayanch so’z va iboralar 
1. Qo’shaloq superfosfat 
6. Kamera-oqimli usul 
2. Fizik-kimyoviy asoslari 
7. Returli usul 
3. Qo’shaloq superfosfat ishlab 
chiqarish 
8. Barabanli donadorlash-quritgichi 
4. Kamerali usul 
9. Superfos 
5. Oqimli usul 
 
7 – MA’RUZA 
QO’SHALOQ SUPERFOSFAT ISHLAB CHIQARISH 
 
Reja: 
1. Qo’shaloq superfosfat olishning fizik-kimyoviy asoslari 
2. Qo’shaloq superfosfat ishlab chiqarish 
3. Superfos 
4. Qoratog’ fosforitidan superfosfat olishning fizik-kimyoviy asoslari 
5. Qoratog’ fosforitidan superfosfat turidagi o’g’itlar ishlab chiqarish 
Tabiiy fosfatlarni fosfat kislotasi bilan parchalash natijasida oddiy 
superfosfatdan asosan fosfatli birikmalar (monokalg’tsiyfosfat va mahlum miqdordagi 
erkin fosfat kislotasi) bo’lishligi bilan farqlanadigan qo’shaloq superfosfat olinadi. 
Qo’shaloq superfosfatdagi kalg’tsiy sul’fat qo’shimchasi – fosfatning, tarkibida 

---

sul’fat-ion bo’lgan ekstraktsion fosfat kislota bilan parchalanishi yoki ruda tarkibida 
sul’fatlarni bo’lishi hisobidan ishtirok etishi mumkin. Chunki qo’shaloq superfosfat 
ishlab chiqarish uchun odatda ekstraktsion fosfat kislotasi ishlatiladi, lekin tabiiy 
fosfatning bir qismi fosfat kislota olish uchun sul’fat kislota bilan, qolgan qismi esa 
tayyor mahsulot olish uchun fosfat kislota bilan parchalanadi. 
Qo’shaloq superfosfat (uni chet ellarda, bahzan, uchlik superfosfat nomi bilan 
yuritiladi) tarkibidagi P2O5 ning miqdori oddiy superfosfatdagiga nisbatan 2-3 marta 
ko’p va uning tarkibida: P2O5
o’zl.
= 42-50% (xom ashyo sifatiga bog’liq holda); 
P
2
O
5umum.
= 45-56%; P
2
O
5s.e.
= 38-42% va P
2
O
5erkin
= 1,5-5% bo’ladi. 
Qo’shaloq superfosfat kontsentrlangan fosfat kislota (52-54% P
2
O
5
) ishlatilgan 
holda kamerali (oddiy superfosfatga o’xshash) usulda va 28-36% P
2
O
5
li kislota 
qo’llagan holda oqimli (kamerasiz) usullarda olinadi. Kamaerali superfosfat omborga 
tashlangan holda yetiltiriladi. Oqimli usulda esa birdaniga donadorlangan (omborli 
yetiltirishsiz) mahsulot olinadi. Kamera-oqimli usul ham mavjud bo’lib, unda oson 
parchalanadigan fosforit unidan olingan kamerali superfosfat yetiltirish bosqichisiz 
to’g’ridan-to’g’ri donadorlash va quritishga uzatiladi.