O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-texnologiya instituti «kimyoviy texnologiya» kafedrasi

Superfos. Superfos nomi bilan ataladigan uzoq muddat o’zlashadigan yangi 
turdagi o’g’it ishlab chiqarish usuli ham yaratilgan. Bu kimyoviy boyitilgan va 
kislotalar bilan aktivlangan tarkibida qiyin o’zlashadigan shakldagi P2O5 tutgan 
(Qoratog’, Qizilqum, Pribaltika, CHilisoy va bir qancha) fosforitlardan olingan fosforit 
kukunidir va shuning uchun uni to’g’ridan-to’g’ri o’g’it sifatida ishlatish samarasizdir. 
Fosforit unining suvli suspenziyasiga unchalik ko’p bo’lmagan miqdordagi 
sul’fat kislotasi (yoki gaz holatidagi oltingugurt dioksid) qo’shiladi. Muhit pH  4 da 
karbonatlar – dolomit va kalg’tsit, pP  2,5 da esa fosfat parchalanadi. Kislotalilik 
muhitini boshqarish orqali fosfatdagi faqatgina qisman P
2
O
5
ning, ekvivalent 
miqdordagi magniy bilan eritmaga o’tishini tahminlash mumkin. Fosforitni boyitish 
uchun sul’fat kislota dolomit va kalg’tsitdan o’tuvchi Sa
2Q
ionlari bilan neytrallanadi 
va ozgina miqdordagi kalg’tsiy sul’fatga aylanadi, uni fosforit bilan birgalikda suyuq 
fazadan ajratiladi va undan kationli flotatsiyalash orqali oson yo’qotilishi mumkin. 
Kimyoviy boyitilgan va bunda aktivlangan fosforit unidan superfos olish uchun 
uni fosfat kislota bilan namlash orqali qo’shimcha aktivlanadi, donadorlanadi va 
quritiladi. 
Superfos tarkibida 38-40% P
2
O
5
, undan 19-20% suvda eruvchan shaklda bo’ladi 
va samaradorligi jihatdan qo’shaloq superfosfatga tenglashtiriladi. 1 t P
2
O
5
li superfos 
ishlab chiqarishga kislota sarfi (1-1,3 t H
2
SO
4
va 0,355 t P
2
O
5
li fosfat kislota) esa 1 t 
P
2
O
5
li qo’shaloq superfosfat ishlab chiqarishga nisbatan ikki marta kamdir. Kimyoviy 

---

boyitishda hosil bo’ladigan va tarkibida Mg
2+
va HPO
4
2-
ionlari tutgan eritmadan 
qimmatli o’g’it hisoblangan magniyammoniyfosfat NH
4
Mg’O
4
*H
2
O ni cho’ktirish 
uchun ammoniylanash amalga oshiriladi. Fosfatli xom ashyodagi P
2
O
5
dan foydalanish 
samaradorligi 95% ga yetadi. Jarayon yopiq suv aylanma tsiklida amalga oshiriladi.