О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

6.2. Jismoniy mashqlarni mazmuni va texnikasi
Jismoniy mashqlar bir-biridan ham mazmun, ham shakl jihatidan farqlanadi.

Jismoniy mashqlar mazmuniga qator jarayonlar fiziologik, biologik, bioximik, psixolik bog‘liqligi kiradi. Jismoniy mashqlarni bajarish (ixtiyoriy harakatlar) harakat tasavvuri, diqqat, tafakkur, irodaviy zо‘r berish, hissiyotlar kabi psixik jarayonlar bilan bog‘liqdir. Turli jismoniy mashqlarni bajarishda organizmning yurak-tomir, nafas olish tizimida о‘zgarishlar yuzaga keladi.

Jismoniy mashqlar mazmuniga pedagogik nuqtai nazardan qaraganda ularning ta’lim-tarbiyaviy vazifalarni xal etish (harakat, kо‘nikma va malakalarining shakllanishi, jismoniy fazilatlarni rivojlantirish) dagi ahamiyatini belgilaydi.
Jismoniy mashqlar shakli ichki va tashqi tuzilishdan iborat.
Ichki tuzilish – harakat bajarish chog‘ida kechadigan turli jarayonlarning о‘zaro aloqadorligi bilan xarakterlanadi.
Tashqi tuzilishi – mashqni tashqi kо‘rinishi. U harakat jarayonida fazoviy, vaqt va kuch munosabati bilan xarakterlanadi.
Jismoniy mashqlarning mazmuni va shakli о‘zaro bog‘liq va birlikda saqlanadi. Mazmun shaklga nisbatan yetakchi rol о‘ynaydi, chunonchi yugurish tezligining oshishiga qarab qadam uzunligi va gavdaning egik burchagi о‘zgaradi. Ayni vaqtda shakl ham mazmunga ta’sir etadi: masalan, uzoqqa uloqtirish chog‘ida tо‘g‘ri bajarilgan siltanish jismoniy sifatlarning namoyon bо‘lishiga ta’sir qiladi (uloqtirish uzunligi ortadi, bu esa muskul kuchlari о‘zgarishidan guvohlik beradi).


6.3.Jismoniy mashqlar texnikasi
Jismoniy mashqlar texnikasi – bu harakatlarni bajarish usuli bо‘lib, uning yordamida harakat vazifalari hal etiladi.

Masalan («oyoqni bukib» sakrash usuli bilan, yugurib kelib uzunlikka sakrash).

Texnika tushunchasi bu harakatlarning tashqi shaklidir. Jismoniy mashqlar texnikasi betо‘xtov о‘zgaradi va takomilla-shadi.
Jismoniy mashqlar texnikasida uning asosi, belgilovchi bо‘g‘imi (zvenosi) texnik detallari bо‘ladi:
a)Texnikaning asosi negizi – bu harakat vazifalarini aniq oqilona yо‘l bilan hal qilish uchun kerakli harakatlarning yig‘indisidir. Texnika asosining biror-bir elementi ishtirok etmasa mashqlarni bajarish mumkin emas yoki bajarilgan taqdirda ular chala hisoblanadi.
b)Texnikaning belgilovchi bо‘g‘imi – bu ushbu harakat asosining muhim va hal qiluvchi qismi hisoblanadi. Masalan: (yugurib kelib balandlikka sakrashning asosiy zvenosi bu depsinishdir. Mashqlarda belgilovchi zvenoni bajarish odatda qisqa vaqt ichida kechadi va katta mushak kuchlanishni talab qiladi.
v) Texnik detallari – bu mashqlarning ikkinchi darajali xususiyati bо‘lib, ular texnika asosini buzmagan holda о‘zgarib turishi mumkin. Bu kishining yakka uziga xos xususiyatiga bog‘liq.
Jismoniy mashqlar vaqt jihatidan ketma-ket keluvchi fazalardan iborat bо‘ladi.
Siklik harakatlarda (irg‘itish, sakrash va boshqalar) uch fazani ajratish mumkin:

1. Tayyorlov fazasi – asosiy fazani bajarish uchun juda qulay sharoit yaratadi. Masalan, irg‘itishda qо‘lni va tanani orqaga tebratish.

   
   

2. Asosiy faza – muhim harakat vazifasini hal etishga yо‘naltirilgandir. Masalan, uloqtirishda tо‘pni otishga xizmat qiladi. Asosiy faza mashqlarni bajarish usulining mohiyatini tashkil etadi.

   
   

3. Yakunlovchi fazaning vazifasi harakatni tо‘xtatish va muvozanatni saqlash, uzoqqa uloqtirgandan sо‘ng chiziqni kesib о‘tmaslik, yugurib kelib uzunlikka sakragandan sо‘ng yiqilmaslikdan iboratdir.

   
   

Uchchala faza chambarchas bog‘liq bо‘lib, bir-birini davom ettirib bir butunlikda bajariladi.