O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi nizomiy nomidagi tdpu tabiiy fanlar fakulteti “kimyo” kafedrasi

Vodorod peroksid (H₂O₂)
H₂O₂ rangsiz, siropga o‘xshagan suyuqlik. Zichligi d=1,4633 g/sm³, Syuqlanish harorati T_suyq=0,43^oC, 26 mm simob ustuni bosimda qaynash harorati T_qayn=68^oS, 65 mm sim. ustunida 85^oС, atmosfera bosimida T_qayn = 150,2^oC.

Vodorod peroksid beqaror birikma. Oson parchalanadi.
2H₂O₂ = 2H₂O + O₂ + 195,15 kj
151^oС da vodorod peroksid portlaydi. Suvli eritmalarda vodorod peroksid kuchsiz kislota va 2 bosqichda dissotsiatsiyalanadi.
H₂O₂ Û H⁺ + HO₂^- HO₂^- Û H⁺ + [O₂]^2-
2.5. Suv va Vodorod peroksid xossalari, olinishi, qo‘llanilishi.
Suvning kimyoviy xossalari. Suv – reaksiyga ancha yaxshi kirishuvchan modda. U odatdagi sharoitda k o‘pchilik asosli va kislotali oksidlar, shuningdek, ishqoriy metallar va ishqoriy – yer metallar bilan reaksiyaga kirishadi, masalan:




Suv turli–tuman brikmalar – gidratlar (kristallgidritlar) hosil qiladi. Masalan:




Suvni bog‘lovchi birikmalar qurituvchilar sifatida ishlatilishi mumkin. Yuqoridagilardan boshqa qurituvchi moddalardan metali , shuningdek , silikagelni k o‘rsatish mumkin.
Suvning muhim kimyoviy xossalari qatoriga uning gidrolitik parchalanish reaksiyalariga kirisha olish xususiyati kiradi. Masalan:



Suvning fizik xossalari. Toza suv shaffof , hidsiz va ta‘msiz b o‘ladi. Uning zichligi 4℃ da eng katta (1g/s ) b o‘ladi. Muzning zichligi suvning zichligidan kam , shu sababli muz suvning yuziga qalqib chiqadi. Suv 0℃ da muzlaydi va 101325 Pa bosimda 100℃ da qaynaydi. U issiqlikni yaxshi o‘tkazmaydi va elektr tokini juda yomon o‘tkazadi. Suv - yaxshi erituvchi .
Suv molekulalarining o‘rtasida hosil b o‘ladigan vodorod aloqalarining modeli (Burchak 1 = 104,45°)
Suvning molekulasi burchak shaklida b o‘ladi vodorod atomlari kislorod atomlariga nisbatan 104,5 ℃ ga teng burchak hosil qiladi . Shu sababli suv molekulasi – dipol molekulaning vodorod turgan qismi musbat , kislorod turgan qismi esa – manfiy zaryadlangan . Suv molekulalari qutbliligi tufayli unda elektrolitlar ionlarga dissotsialanadi.
Suyuq suvda odatdagi molekulalari bilan bir qatorda assotsialangan , ya‘ni vodorod bog‘lanishlar hosil b o‘lishi tufayli o‘zaro birikib ancha murakkab agregatlar hosil qilgan molekulalar ham b o‘ladi. Suvning fizik xossalaridagi anomaliya (nonormallik) : 4 ℃ da zichligini eng yuqori b o‘lishi , qaynash temperaturasining yuqoriligi (H₂O - H₂S - H₂Se - H₂Te qatorda ), issiqlik sig‘imining juda kattaligi [14,18 J/g K] uning molekulalari orasida vodorod bog‘lanishlar borligi bilan tushuntiriladi. Temperatura k o‘tarilishi bilan vodorod bog‘lanishlar uzila boshlaydi va bug‘ holatiga o‘tganda bunday bog‘lanishlarning hammasi uziladi. Qaynash temperaturasining yuqoriligi (H₂O - H₂S - H₂Se - H₂Te qatorda ), issiqlik sig‘imining juda kattaligi [14,18 J/g K] uning molekulalari orasida vodorod bog‘lanishlar borligi bilan tushuntiriladi. Temperatura k o‘tarilishi bilan vodorod bog‘lanishlar uzila boshlaydi va bug‘ holatiga o‘tganda bunday bog‘lanishlarning hammasi uziladi.
Vodorod peroksid
H₂O₂ nordon va asosli tuzlar hosil qiladi. NaHO₂, Na₂O₂, Ba[O₂]
H₂O₂ oksidlovchilik va qaytaruvchilik xossalarini namoyon qiladi.
H₂O₂  kisloroddan kuchliroq oksidlovchi.
H₂O₂  oksidlovchi b o‘lganda:
1.Kislotali muhitda H₂O₂H⁺  ionlari bilan birikib suv molekulasini hosil qiladi.
H₂O₂  + 2H⁺ + 2e = 2 H₂O
2HJ + H₂O₂  = J₂ + 2 H₂O
2KJ + H₂O₂  + H₂SO₄ = J₂ + 2 H₂O + K₂SO₄
2. Neytral va ishqoriy muhitda oksidlovchi H₂O₂ 2ta elektron biriktirib OH^- ionlarini hosil qiladi.
H₂O₂  + 2e = 2OH^-
KNO₂ + H₂O₂  = H₂O + KNO₃
2KCrO₂ + 3H₂O₂  + 2KOH = 2K₂CrO₄ + 4H₂O
PbS + 4H₂O₂  = PbSO₄ + 4H₂O
Oksidlovchilar KMnO₄, Ag₂O, CrO₃ va b. ishtirokida vodorod peroksid qaytaruvchilik xossasini namoyon qiladi.

1. 
   Kislotali muhitda vodorod peroksid 2ta elektron berib, vodorod ionlari va kislorod molekulasinihosil riladi.
   

H₂O₂ - 2 e = 2H⁺ + O₂
Misol: 5H₂O₂ + 2KMnO₄ + 3H₂SO₄ = 5O₂ + 2 MnSO₄ + K₂SO₄ + 8H₂O
K₂Cr₂O₇ + 3H₂O₂ + 4H₂SO₄ = 3O₂ + Cr₂(SO₄)₃ + 7H₂O  + K₂SO₄

2. 
   Neytral va ishqoriy muhitda OH^-ionlarini biriktirib suv va kislorod hosil qiladi.
   

H₂O₂ + 2OH^- - 2e = 2H₂O + O₂
Ag₂O + H₂O₂ 2Ag + O₂ + H₂O
2K₃[Fe(CN)₆] + H₂O₂ + 2KOH = 2K₄[Fe(CN)₆] + O₂ + 2H₂O
Olinishi. Vodorod peroksid natriy yoki bariy peroksidlarga kislota ta‘sir ettirib olinadi.
Na₂O₂ + H₂SO₄ = Na₂SO₄ + H₂O₂
BaO₂ + H₂SO = BaSO₄ + H₂O₂
Dunyoda ishlab chiqariladigan vodorod peroksidlarning 30%i 50%li sulfat kislotani elektroliz qilish orqali olinadi.
2H₂SO₄ = 2H⁺ + 2HSO₄^- 2H⁺ + 2e = H₂
katodda anodda
2H⁺ + 2e = H₂
2 HSO₄^- - 2e = H₂S₂O₈ peroksodisulfat kislota
H₂S₂O₈ + 2H₂O = H₂O₂ + 2H₂SO₄
3% li vodorod peroksid eritmasi (pergidrol) va 73-90%li eritmalari sotiladi. Vodorod peroksid k o‘p b o‘yoqlarni oqartiradi. Shu xossasi tufayli ipak, soch, par va boshqalarni oqartirish uchun ishlatiladi. U harbiy va raketa texnikasida, 3% li eritmasi tibbiyotda dezinfektsiyalovchi modda sifatida qo‘llaniladi.
Qo‘llanilishi
Oksidantlar guruhiga mansub antiseptik vosita. Shikastlangan teri va shilliq qavatlar vodorod peroksidi bilan ishlov berilganda undan faol molekulyar kislorod ajralib chiqishi natijasida jarohatni mexanik tozalanishi va organik moddalarni (proteinlar, qon, yiringni) faolsizlanishi yuz beradi. Preparatning antiseptik ta‘siri sterillizatsiya qiluvchi hisoblanmaydi, uni qoʻllaganda faqat mikroorganizmlar soni vaqtinchalik kamayadi. Vodorod peroksidi shuningdek gemostatik va noxush hidni yoʻqotuvchi xususiyatlarga ham ega.