O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o. Murtazayev, F. Axrorov

1-jadval
O’zbekistonda qo’y va echkilar bosh sonining o’zgarishi dinamikasi, ming bosh(2005-2014 yy.)*

Ko’rsatkichlar	Yillar
	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014
Barcha toifadagi xo’jaliklar
Jami qo’ylar va echkilar	11351,9	12016,2	12635,6	13523,3	14432,6	15340,9	16189,0	17128,8	17717,6	18438,9
shu jumladan: qorako’l qo’ylar	4684,2	4896,3	5097,7	5284,3	5622,1	5897,0	6225,5	6386,3	6390,4	6532,3
Fermer xo’jaliklari
Jami qo’ylar va echkilar	501,1	649,4	872,3	1007,3	1097,7	1149,9	1203,1	1267,3	1310,0	1336,6
shu jumladan: qorako’l qo’ylar	211,5	255	295,3	348,3	383,2	413,0	434,6	447,7	432,7	442,9
Dehqon va aholining shaxsiy yordamchi xo’jaliklari
Jami qo’ylar va echkilar	8417,7	9053,0	9603,9	10433,6	11268,9	12146,7	13035,7	14166,0	14771,6	15459,9
shu jumladan: qorako’l qo’ylar	2499,9	2704,7	2912	3155,1	3464,1	3638,5	4041,5	4441,6	4550,4	4694,8
Qishloq xo’jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlar
Jami qo’ylar va echkilar	2433,1	2313,8	2159,4	2082,4	2066,0	2044,3	1950,2	1695,5	1636,0	1642,4
shu jumladan: qorako’l qo’ylar	1972,8	1936,6	1890,4	1780,9	1774,8	1845,5	1749,4	1497	1407,3	1394,6

^* O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi. Yillik statistik to’plam. Toshkent 2013 yil va O’zbekiston qishloq xo’jaligi. Toshkent 2015 to’plam materiallari.
2-jadval
O’zbekistonda qo’ychilik mahsulotlari ishlab chiqarishning o’zgarishi dinamikasi (2005-2014 yy.)*

Ko’rsatkichlar	Yillar
	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014
Barcha toifadagi xo’jaliklar
Qo’y va echki go’shti, ming tonna	157,6	175,6	192,8	223,9	245,8	270,4	288,6	314,0	343,3	363,6
Jun (fiz. vaznda) ming tonna	20,1	21,4	22,5	23,8	25,0	26,5	28,7	31,1	32,4	34,4
Qorako’l terisi, ming dona	688,8	726,8	781,0	897,0	897,4	934,9	1022,3	1116,9	1062,1	1061,3
Fermer xo’jaliklari
Qo’y va echki go’shti, ming tonna	3,8	4,4	6,9	7,7	8,4	9,0	9,6	10,2	11,3	11,4
Jun (fiz. vaznda) ming tonna	0,6	0,9	1,1	1,3	1,4	1,7	2,0	2,1	2,2	2,8
Qorako’l terisi, ming dona	25	31,6	36,5	38,3	42,2	44,1	43,4	46,1	51,1	52,6
Dehqon va aholining shaxsiy yordamchi xo’jaliklari
Qo’y va echki go’shti, ming tonna	134,7	152,8	169,6	200,2	222,3	246,3	263,9	287,9	316	336,9
Jun (fiz. vaznda) ming tonna	16,0	17,3	18,5	19,7	20,7	22,0	24,2	26,8	28,1	29,5
Qorako’l terisi, ming dona	390,2	476,6	499,5	549,6	585,0	632,1	643,6	745,8	801,7	831,8
Qishloq xo’jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlar
Qo’y va echki go’shti, ming tonna	17,9	18,4	16,3	16	15,1	15,1	15,1	15,9	16	15,3
Jun (fiz. vaznda) ming tonna	3,5	3,2	2,9	2,8	2,9	2,8	2,5	2,2	2,1	2,1
Qorako’l terisi, ming dona	273,6	218,4	245	309,1	270,2	258,7	335,3	324,9	209,3	179,0

^* O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi. Yillik statistik to’plam. Toshkent 2013 yil va O’zbekiston qishloq xo’jaligi. Toshkent 2015 to’plam materiallari.

Demak, qo’ychilik, shu jumladan qorako’lchilikni ko’paytirish imkoniyatlaridan foydalanish bozor iqtisodiyoti qonunlari talablariga to’laroq javob bermayotir va hokazo.

Istiqbolda qo’ychilik maxsulotlarini ko’paytirish va sifatini takomillashtirish tarmoqni intensiv yuritish darajasini keskin ko’tarish hisobiga amalga oshirilishi lozim.


3.Qo’ychilikning iqtisodiy samaradorligini oshirish imkoniyatlari

Ko’pchilik korxonalarda go’sht, qorakul teri va jun mahsulotlarining tannarxi va sotish baholarining oshishi kuzatilmoqda, tannarxga kiritilgan xarajatlarning rentabellik darajasi bozor iqtisodiyoti qonunlari talablariga to’liq javob bermaydi.

Tarmoq maxsulotlari iqtisodiy samaradorligini oshirish uchun quyidagi omillardan va imkoniyatlardan foydalanish zarur:
1.Qo’ychilikda tabiiy yaylov ozuqa resurslarining axamiyatini hisobga olish, yaylovlarning hosildorligini oshirish chora tidbirlarini muntazam amalga oshirish lozim. Bu maqsadda yaylov aylanuvini tashkil etish, qo’shimcha serhosil yaylov o’simliklarining urug’larini ekish va boshkalar. Qish oylarida tabiiy ozuqalar proteinining 2-3 marta kamayib ketishi hisobiga qo’ylarga qo’shimcha kuchli ozuqa berish zaruriyati kelib chiqadi. Bunday jarayon amalga oshirilmasa ona qo’ylardan olinadigan qo’zilarning sifatli belgilari pasayadi, ulardan olingan teri ham mayda bo’ladi va hokazo;
2.Cho’ponlarning mehnat unumdorligi va ularning mehnatiga haq to’lashni oshirish imkoniyatlaridan to’laroq foydalanish kerak. Bu vazifani boshqarish uchun sermehnat jarayonlarni mexanizasiyalashtirish, har bir cho’ponga biriktirilayotgan qo’ylar sonini ilmiy asoslangan me’yorlar darajasiga yetkazish, cho’ponlar oilasiga ma’ishiy va boshka xizmatlarni yuqori darajada tashkil etish zarur va hokazo;
3.Zooveterinariya xizmatlarini tashkil etishda ilg’or (progressiv) usullardan foydalanish, optimal muddatlarda qo’zi olish, qochirish, junini qirqish, sug’orish va boshqa texnologik ishlarni talab darajasida bajarish;
4.Jun va qorako’l teri mahsulotlarini qayta ishlash va ularni ichki va tashqi bozorlarda erkin, kelishilgan shartnoma baholarda sotishni amalga oshirishga amaliy yordam ko’rsatish.


27-BOB. PARRANDACHILIKNING SAMARADORLIGINI OSHIRISH IMKONIYATLARI


1.Parrandachilikning xalq xo’jaligidagi ahamiyati

Parrandachilikning asosiy maxsulotlari - tuxum va parhyezli parranda go’shti aholi uchun o’ta foydali oziq-ovqat hisoblanadi. Tuxum tarkibida inson organizmida 100 % hazm bo’ladigan oqsil hamda vitamin, moy va boshqa moddalar bor, u eng yuqori kaloriyali parhyez taom hisoblanadi.

Parranda, ayniksa jo’ja go’shti tarkibi ham inson organizmi uchun tez va to’laroq hazm bo’luvchi moy, oqsil, vitamin va boshqa moddalarga boy. G’oz va o’rdak go’shtlarida inson organizmi uchun foydali moy, oqsil va boshqa moddalar ham mavjud. Ular katta kaloriya bo’yicha cho’chqa va qoramol go’shtlaridan yuqori .
Parrandalar tez ko’payuvchi va yetiluvchi hayvondir. Tovuq, o’rdak, kurka, g’oz 5-7 oylik bo’lishi bilanoq tuxum bera boshlaydi. Bir tovuqdan yiliga maksimum 300 dona tuxum va undan jo’ja ochirib go’sht uchun boqilsa, tirik vaznda 4 s. go’sht olish mumkin.
Jo’jalar jadal oziqlantirilsa 50-55 kunda 1,5-2,0 kg, o’rdaklar esa 3-3,5 kg og’irlikka ega bo’ladi. Parrandachilikning boshqa hayvonlarga nisbatan samaradorligi shundaki, ularga sarflanadigan ozuqalar birligiga anchagina ko’proq foydali mahsulot ishlab chiqariladi. Masalan, 1 kg jo’ja go’shti ishlab chiqarish uchun 3,5-4 kg, g’oz va o’rdak go’shti uchun 4,5-5 kg ozuqa birligi sarflanadi; 1kg cho’chqa go’shti va mol go’shtlariga esa mos ravishda o’rtacha 6,5-8,5 kg sarflanadi; 1kg tuxum oqsiliga mol go’shti oqsiliga nisbatan 4-5 marta kam ozuqa birligi sarflanadi.
Parrandachilikning qoldiq mahsuloti - go’ngdan o’simlikchilik tarmoqlarida, ayniqsa, yopiq maydon sabzavotchiligida foydalanish ularning hosildorligini sezilarli darajada oshiradi. Parrandalarni so’yishdan olingan pardan yostiq, ko’rpa va boshqalar tayyorlanadi.
Parrandachilikni sanoat asosida rivojlantirish mahsuldorlik va mexnat unumdorligini oshirish hamda yil davomida barqaror miqdorda tuxum va go’sht ishlab chiqarish hamda sotish uchun qulay sharoit yaratiladi, kapital qo’yilmalarning qaytish muddatini tezlashtiradi va hokazo.