O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov
Ìàksimumlar và minimumlar shàrtlàri
Download 5.45 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Ìàksimumlar và minimumlar shàrtlàrini yo‘l fàrqi îrqàli ifîdàlàsh.
- Yorug‘lik intårfårånsiyasini kuzàtish usullàri. Yorug‘lik intårfårånsiyasidàn fîydàlànish
- 4. Yupqà pàrdàdà intårfårånsiya.
- 15- rasm. 8-§.
- 17- rasm. 18- rasm. 16- rasm.
- Yorug‘lik intårfårånsiyasidàn fîydàlànish.
- Yorug‘lik difràksiyasi Ì à z m u n i : to‘lqinlàr difràksiyasi; yorug‘lik difràksiyasi; Gyuygåns–Frånål prinsipi. Òo‘lqinlàr difràksiyasi.
- Yorug‘lik difràksiyasi.
- 20- rasm. Yorug‘lik to‘lqinlàrining to‘siqni àylànib o‘tishi và gåîmåtrik sîya tîmîngà îg‘ishi yorug‘lik difràksiyasi
- Gyuygåns–Frånål prinsipi.
- Pàràllål nurlàr dàstàsining yakkà tirqishdàgi difràksiyasi. Difràksiîn pànjàrà. Difràksiyadàn fîydàlànish
- Pàràllål nurlàr dàstàsining yakkà tirqishdàgi difràksiyasi.
Ìàksimumlar và minimumlar shàrtlàri. (7.2) dàn ko‘rinib turibdiki, hîsil bo‘lgàn to‘lqin intånsivligi (yorug‘lik intånsivligi) cos(j 2 - j 1 ) ning qiymàtigà bîg‘liq. Òrigînîmåtriya kursidàn mà’- lumki, kîsinusning qiymàti +1 dàn -1 gàchà îràliqdà o‘zgàràdi. www.ziyouz.com kutubxonasi 23 1) cos(j 2 - j 1 ) = 1, ya’ni o‘zining eng kàttà qiymàtini qàbul qilsin. U holda j 2 - j 1 = 0, 2p, 4p, ..., 2kp, (7.3) bu yerdà k = 0, 1, 2, 3, .... Ushbu holatda (7.1) ifoda A = A 1 + A 2 (7.4) ko‘rinishni îlib, nàtijàviy tåbrànishning kuchàyishi ro‘y båràdi. Àgàr A 2 = A 1 bo‘lsà, A max = 2A 1 , (7.5) yorug‘lik àmplitudàsining ikki màrtà kuchàyishi kuzàtilàdi. 2) cos(j 2 - j 1 ) = -1, ya’ni o‘zining eng kichik qiymàtini qàbul qilsin: j 2 - j 1 = p, 3p, 5p, ..., 2(k + 1)p. (7.6) Bu yerdà hàm k = 0, 1, 2, 3, ... . Bundà (7.1) ifoda A = |A 1 - A 2 | (7.7) ko‘rinishni îlib, nàtijàviy tåbrànishning susàyishi ro‘y båràdi. Àgàr A 2 = A 1 bo‘lsà, A min = 0, (7.8) yorug‘lik àmplitudàsining to‘là so‘nishi kuzàtilàdi. Ìàksimumlar và minimumlar shàrtlàrini yo‘l fàrqi îrqàli ifîdàlàsh. Îdàtdà, nàtijàviy tåbrànish àmplitudàsining kuchàyish (màksimum) và susàyish (minimum) shàrtlàrini fàzàlàr fàrqi j 2 - j 1 bilàn emàs, bàlki to‘lqinlàr o‘tàdigàn yo‘l fàrqi d bilàn ifîdàlàsh qulày hisîblànàdi. Àgàr elåktrîmàgnit to‘lqin dàvri 2p và bundà u to‘lqin uzunligi l gà tång yo‘lni o‘tishini nàzàrdà tutsàk, j = p fàzà to‘lqin l 2 gà tång yo‘lni o‘tishigà mîs kålishini ko‘ràmiz. Ushbu mulîhàzà àsîsidà màksimumlàr shàrti (7.3) ni quyidàgichà yozish mumkin: d l l = = 2 2 k k . (7.9) Àgàr qo‘shiluvchi to‘lqinlàrning yo‘l fàrqi yarim to‘lqin uzunli- gining juft sînigà yoki to‘lqin uzunligining butun sînigà tång bo‘lsà, nàtijàviy tåbrànishning màksimàl kuchàyishi ro‘y båràdi. www.ziyouz.com kutubxonasi 24 Shuningdåk, minimumlàr shàrti (7.6) ni qàytà yozàmiz: d l = + ( ) 2 1 2 k . (7.10) Àgàr qo‘shiluvchi to‘lqinlàr yo‘l fàrqi yarim to‘lqin uzunligining tîq sînigà tång bo‘lsà, nàtijàviy tåbrà- nishning susàyishi ro‘y båràdi. k = 0, 1, 2, 3, ... qiymàtlàr intårfårånsiya màksimumlàri và mi- nimumlàrining tàrtibi dåyilàdi. 14- ràsmdà tång àmplitudàli to‘lqinlàr intårfårånsiyasi ko‘rsà- tilgàn. Àgàr yo‘l fàrqi yarim to‘lqin uzunligining juft sînigà tång bo‘l- sà, À = À 1 + À 2 = 2À 1 – yorug‘lik- ning kuchàyishi (14- à ràsm), àgàr yo‘l fàrqi yarim to‘lqin uzunligining tîq sînigà tång bo‘lsà, A = |A 1 - - A 2 | = 0 – yorug‘- likning susayishi, to‘lqinning so‘nishi (14- b ràsm) ro‘y båràdi. Sinîv sàvîllàri 1. Intårfårånsiya hîdisàsi yorug‘likning qàndày tàbiàtgà egàligini isbîtlàydi? 2. Yorug‘lik intårfårånsiyasi nima? 3. Qàndày yorug‘lik to‘lqinlàri intårfårånsiyagà kirishishi mumkin? 4. Êîgårånt to‘lqinlàr dåb qàndày to‘lqinlàrgà àytilàdi? 5. Ìînîõrîmàtik to‘lqinlàr dåb-chi? 6. Nimà uchun ikkità elåktr làmpîchkàsi bilàn yoritilgàn stîl ustidà intårfårånsiya mànzàràsi hîsil bo‘lmàydi? 7. Òurli mànbàlàrdàn chiqàyotgàn yorug‘lik to‘lqinlàri nimà sàbàbdàn mînîõrîmàtik bo‘là îlmàydi? 8. Êîgårånt yorug‘lik to‘lqinlàri qàndày hîsil qilinàdi? 9. Yorug‘lik to‘lqinlàri uchun supårpîzitsiya prinsipini ta’riflang. 10. Ikkità kîgårånt to‘lqinlàrning qo‘shilishi nàtijàsidà hîsil bo‘lgàn tåbrànish àmplitudàsi qàndày àniqlànàdi? 11. Òo‘lqin intånsivligi-chi? 12. Qàchîn nàtijàviy tåbrànishning kuchàyishi ro‘y båràdi? 13. Susàyishi-chi? 14. À 1 = À 2 bo‘lgàndà tåbrànish àmplitudàsining màksimàl và minimàl qiymàtlàri nimàgà tång bo‘làdi? 15. Òåbrànish àmplitudàsi- ning qiymàtlàrini fàzàlàr fàrqi bilàn ifîdàlàsh qulàymi yoki yo‘l fàrqi bilànmi? 16. Fàzàning j = p gà o‘zgàrishi to‘lqin uzunligining qàndày o‘zgàrishigà mîs kålàdi? 17. Nàtijàviy tåbrànishning màksimàl kuchàyishi qàchîn ro‘y båràdi? Ìàksimumlàr shàrtini yozing. 18. Nàtijàviy tåbrànishning susàyishi qàchîn ro‘y båràdi? Ìinimumlàr shàrtini yozing. 19. k nimàni ko‘rsàtàdi? 20. 14- ràsmdàgi mànzàràni tushuntiring. X t t A 1 A 2 A A 1 O l/2 14- rasm. X O A 2 a) b) www.ziyouz.com kutubxonasi 25 Yorug‘lik intårfårånsiyasini kuzàtish usullàri. Yorug‘lik intårfårånsiyasidàn fîydàlànish Ìàzmuni: Yung usuli; Frånål ko‘zgusi; Frånål biprizmàsi; yupqà pàrdàdà intårfårånsiya; Nyutîn hàlqàlàri; yorug‘lik intårfå- rånsiyasidàn fîydàlànish. Endi yorug‘lik intårfårånsiyasini kuzàtish usullàri bilàn tàni- shàylik. Bu usullàrning bàrchàsi bittà mànbàdàn chiqqàn yorug‘lik nurini ikkigà àjràtish và ulàrni turli îptik yo‘llàr o‘tkàzib qàytà qo‘shishgà àsîslàngàn. 1. Yung usuli. Birinchi bo‘lib, intårfårånsiya hîdisàsi kuzàtilgàn bu usul 15- ràsmdà ko‘rsàtilgàn. S mànbàdàn chiqàyotgàn yorug‘lik undàn bir õil uzîqlikdà jîylàshgàn S 1 và S 2 tirqishlàrgà tushàdi. Àynàn shu tirqishlàr kîgårånt to‘lqinlàrning mànbàyi vàzifàsini o‘tàb, E ekràndà intårfårånsiya mànzàràsi kuzàtilàdi. 2. Frånål ko‘zgusi. S mànbàdàn chiqàyotgàn yorug‘lik bir- birigà nisbàtàn ànchà kichik j burchàk îstidà jîylàshgàn ÀÎ và ÎB ko‘zgulàrgà tushàdi (16- ràsm). Êo‘zgudàn qàytgàn nurlàr E ekràndà intårfårånsiya mànzàrà- sini hîsil qilàdi. Ulàrni go‘yoki màvhum S 1 và S 2 mànbàlàrdàn chiqàyotgàn nurlàr sifàtidà qàràsh mumkin. 3. Frånål biprizmàsi. U ikkità bir õil, àsîslàri yopishtirilgàn prizmàlàrdàn ibîràt (17- ràsm). S mànbàdàn chiqàyotgàn yorug‘lik biprizmàdàn sinib o‘tib, go‘yoki S 1 và S 2 màvhum mànbàlàrdàn chiqàyotgàn kîgårånt to‘lqinlàr sifàtidà E ekràndà intårfårånsiya mànzàràsini hîsil qilàdi. 4. Yupqà pàrdàdà intårfårånsiya. Êundàlik hàyotimizdà yupqà shishà plàstinkàdà, sîvun pàrdàsi và shungà o‘õshàsh pàrdàlàrdà intårfårånsiya hîdisàsi (turli rànglàrning tîvlànishi) kuzàtilàdi. S S 1 S 2 B C E 15- rasm. 8-§. www.ziyouz.com kutubxonasi 26 18- ràsmdà d qàlinlikli n yupqà pàrdà ko‘rsàtilgàn. À nuqtàgà o‘tkàzilgàn pårpåndikular bilàn a burchàk hîsil qilib SÀ nur tushmîqdà. Bu nur À nuqtàdà qismàn qàytib, ÀE yo‘nàlishdà hàràkàtlànàdi. Qismàn singàn nur B nuqtàdàn yanà qàytàdi và pàrdàdàn chiqib, ÀE gà pàràllål CD yo‘nàlishdà hàràkàtlànàdi. ÀE và CD nurlàr bittà SA nurdàn hîsil bo‘lgàni uchun hàm kîgårånt bo‘làdi và intårfårånsiyagà kirishishàdi. Shuni tà’kidlàsh lîzimki, qàytgàn yorug‘lik nurining to‘lqin uzunligi l 2 gà o‘zgàràdi, ya’ni yo‘l fàrqigà l 2 qo‘shilàdi. Bîshqàchà àytgàndà, qàytgàn yorug‘lik to‘lqini fàzàsini p gà o‘zgàrtiràdi. Yupqà pàrdàdà intårfårånsiya quyidàgi ifîdàlàr yordàmidà àniqlànàdi. S 1 S 2 S O B j E 17- rasm. 18- rasm. 16- rasm. S 1 S 2 S E S d A E D a b g C n B A www.ziyouz.com kutubxonasi 27 Ìàksimumlàr shàrti: 2 2 2 2 sin 2 2 l l + a - = = d n d k . (8.1) Ìinimumlàr shàrti: 2 2 2 2 sin 2 ) 1 2 ( l l + a - = + = d n d k . (8.2) Òushàyotgàn yorug‘likning tàrkibigà qàràb, (8.1) shàrtgà binîàn, turli õil ràngli intårfårånsiya yo‘llàri kuzàtilishi mumkin. 5. Nyutîn hàlqàlàri. Yassi-pàràllål plàstinkà ustigà kàttà ràdiusli (R = 10–100 m) yassi-qàvàriq linzà qo‘yilgàn bo‘lsin (19- à ràsm). Bu hîldà tång qàlinlikli yo‘llàr hàlqàlàr ko‘rinishidà bo‘lib, ulàrgà Nyutîn hàlqàlàri dåyilàdi. Linzàgà mînîõrîmàtik yorug‘lik tushàyot- gàn bo‘lsà, hàvî qàtlàmining yuqîri và quyi qàtlàmlàridàn qày- tàyotgàn to‘lqinlàr o‘zàrî intårfårånsiyagà kirishàdi. Qàytgàn yorug‘lik uchun qîrîng‘i hàlqàlàrning ràdiuslàri q r kR l = (8.3) ifîdà bilàn àniqlànib, màrkàzdà qîrà dîg‘ bo‘làdi (19- b ràsm). Bu yerdà k = 0, 1, 2, ... – hàlqàlàrning tàrtib ràqàmi. Yorug‘ hàlqàlàrning ràdiuslàri l - = 2 yo (2 1) k R r (8.4) kàbi àniqlànàdi. Bu yerdà k = 1, 2, 3, ... – yorug‘ hàlqàlàrning tàrtib ràqàmlàri. 3 2 1 3 3¢ 2 2¢ 1 1¢ a) b) 19- rasm. www.ziyouz.com kutubxonasi 28 Qàytgàn và o‘tgàn yorug‘liklàrning îptik yo‘l fàrqlàri l 2 gà fàrq qilgàni uchun hàm, ulàrdàgi màksimum và minimumlàrning o‘rni àlmàshàdi. Bîshqàchà àytgàndà, o‘tgàn yorug‘lik uchun (8.3) ifîdà yorug‘, (8.4) ifoda qîrîng‘i hàlqàlàrning ràdiuslàrini àniqlàydi. Yorug‘lik intårfårånsiyasidàn fîydàlànish. Intårfårånsiya hîdi- sàsining miqdîriy qînuniyatlàri to‘lqin uzunligi l gà bîg‘liq bo‘lgàni uchun hàm, undan to‘lqin uzunligini o‘lchàshdà foyda- laniladi (intårfårånsiîn spåktrîskîpiya). Ìisîl uchun, Nyutîn hàlqàlàrining ràdiusini o‘lchàb yorug‘likning to‘lqin uzunligini àniqlàsh mumkin. Shuningdåk, intårfårånsiya hîdisàsidàn îptik àsbîblàrning sifàtini yaõshilàshdà (yorishtirilgàn îptikà) và yaõshi qàytàruvchi qàtlàmlàrni hîsil qilishdà hàm fîydàlànilàdi. Intårfårånsiya hîdisàsi intårfårîmåtrlàr dåb ataluvchi o‘lchîv àsbîblàridà hàm kång qo‘llànilàdi. Bu àsbîblàrning bàrchàsining ish prinsiplàri bir õil bo‘lib, fàqàt yasàlishi bilànginà fàrq qilàdi. Bundày àsbîblàr yordàmidà yorug‘likning to‘lqin uzunligi, jism- làrning o‘lchàmlàri, jism o‘lchàmlàrining tåmpåràturàgà bîg‘liqligi và hîkazolàr kàttà àniqlikdà o‘lchànishi mumkin. Ìàsàlàn, Ìàykålsîn intårfårîmåtri 10 -7 m gàchà àniqlikdà nàtijà ko‘rsàtàdi. Bundày intårfårîmåtr yordàmidà birinchi bo‘lib måtrning õàlqàrî etàlîni yorug‘likning to‘lqin uzunligi bilan sîlish- tirilgàn. Intårfårîmåtrlàr yordàmidà îptik dåtàllàrning sifàtini, bur- chàklàrining àniqligini nàzîràt qilish, hàvîdà tåz-tåz ro‘y båràdigàn jàràyonlàrning àmàlgà îshishini kuzàtish mumkin. Intårfårîmåtr và mikrîskîpdàn ibîràt mikrîintårfårîmåtrlàr yordàmidà sirtlàrning sàyqàlligini nàzîràt qilish mumkin. Intårfårånsiîn råfràktîmåtrlàr yordàmidà esà shàffîf jismlàr (gàzlàr, suyuqliklàr và qàttiq jismlàr) sindirish ko‘rsàtkichlàrining bîsimgà, temperaturagà và àràlàshmàlàrgà bîg‘liqligi o‘rgànilàdi. Bulàrdàn tàshqàri hàm intårfårånsiya jàràyonining qo‘llànilish chågàràsi ànchà kàttà. Sinîv sàvîllàri 1. Yorug‘lik intårfårånsiyasini kuzàtishning bàrchà usullàrigà õîs bo‘lgàn õususiyat nimà? 2. Yung usulini aytib bering. 15- ràsmni tushuntiring. 3. Frånål ko‘zgusi nima? 16- ràsmni tushuntiring. 4. Frånål biprizmàsi nima? 17- ràsmni tushuntiring. 5. Sîvun pàrdàsidà turli rànglàrning www.ziyouz.com kutubxonasi 29 tîvlànishini qàndày tushuntiràsiz? 6. Yupqà pàrdàdà intårfårånsiya qàndày vujudgà kålàdi? 18- ràsmni tushuntiring. 7. Qàytgàn yorug‘likning to‘lqin uzunligi o‘zgàràdimi? 8. Fàzàsi-chi? 9. Yupqà pàrdàdàgi intårfårånsiya uchun màksimumlàr và minimumlàr shàrtini yozing. 10. Nyutîn hàlqàlàri qàndày hîsil qilinàdi? 11. Qàytgàn yorug‘lik uchun qîrîng‘i hàlqàlàrning ràdiuslàri qanday? 12. Yorug‘ hàlqàlàrning ràdiuslàri-chi? 13. O‘tgàn yorug‘lik uchun shu hàlqàlàr ràdiuslàri qanday bo‘ladi? 14. Nimà uchun qàytgàn và o‘tgàn yorug‘liklàr uchun hàlqàlàrning ràdiuslàri mîs kålmàydi? 15. Intårfårånsiya hîdisàsi yordàmidà yorug‘lik to‘lqinlàrining uzunligini àniqlàsh mumkinmi? 16. Intårfårîmåtrlàr nimà màqsàdlàrdà ishlàtilàdi? 17. Ìàykålsîn intårfå- rîmåtri hàqidà nimàni bilàsiz? 18. Ìikrîintårfårîmåtr yordàmidà nimàni nàzîràt qilish mumkin? 19. Intårfårånsiîn råfràktîmåtrlàr yordàmidà nimàlàr o‘rgànilàdi? Yorug‘lik difràksiyasi Ì à z m u n i : to‘lqinlàr difràksiyasi; yorug‘lik difràksiyasi; Gyuygåns–Frånål prinsipi. Òo‘lqinlàr difràksiyasi. Difràksiya so‘zi lîtinchà diffractus – singàn, yo‘nàlishini o‘zgàrtirgàn, dågàn mà’nîni ànglàtàdi. Shuning uchun hàm to‘lqinlàr difràksiyasi dågàndà ulàrning to‘siqni àylànib o‘tishi nàzàrdà tutilgàn. Àynàn shu difràksiya shàrîfàti bilàn to‘lqinlàr gåîmåtrik sîya sîhàsigà yetishi, to‘siqlàrni àylànib o‘tishi, kichkinà tirqishdàn o‘tib ekràngà tushishi và shungà o‘õshàshlàr ro‘y bårishi mumkin. Òîvushning pànà jîydà eshitilishi hàm tîvush to‘lqinlàri difràk- siyasining nàtijàsidir. Yorug‘lik difràksiyasi. Yuqîridàgidåk hîllàr yorug‘lik bilàn hàm ro‘y båràdimi, dågàn sàvîl tug‘ilàdi. Buning uchun sxemasi 20- ràsmdà ko‘rsàtilgàndåk tàjribà o‘tkàzàmiz. Yorug‘lik mànbàyi qàrshisidà kichkinà tirqishli ÀB to‘siq turgàn bo‘lsin. E ekràndà tirqishning sîyasi, yorug‘ dîg‘ hîsil bo‘làdi (20- à ràsm). Endi ÀB to‘siqdàgi tirqishni kichràytirà bîràmiz. Òirqishning o‘lchàmlàri ÀB to‘siq và ekràngàchà bo‘lgàn màsîfàdàn minglàb màrtà kichik bo‘lgàndà ekràndà yorug‘ và qîrîng‘i àylànàlàrdàn ibîràt muràk- kàb mànzàrà vujudgà kålàdi (20- b ràsm). Bundày mànzàràni fàqàt yorug‘likning difràksiyasiginà vujudgà kåltirishi mumkin. Yorug‘lik difràksiya mànzàràsini vujudgà kåltiràr ekàn, dåmàk, u to‘lqin tàbiàtigà egà bo‘ladi. Shuning uchun hàm difràksiya hîdisàsi yorug‘likning to‘lqin tàbiàtigà egàligini ko‘rsàtuvchi jàràyonlàrdàn biri hisîblànàdi. 9-§. www.ziyouz.com kutubxonasi 30 S A E B S A B E 20- rasm. Yorug‘lik to‘lqinlàrining to‘siqni àylànib o‘tishi và gåîmåtrik sîya tîmîngà îg‘ishi yorug‘lik difràksiyasi dåyilàdi. Dåmàk, to‘g‘ri chiziq bo‘ylàb tàrqàlishdàn hàr qàndày chåtlà- shish yorug‘lik difràksiyasining nàtijàsi bo‘lib, uning to‘lqin tàbiàti- gà egàligini isbîtlàydi. Gyuygåns–Frånål prinsipi. Biz endi 20- à ràsmdàgi mànzàrà hàqidà chuqurrîq mulîhàzà yuritàylik. Àgàr yorug‘lik to‘lqin tàbiàtigà egà bo‘lsà, undà yorug‘ dîg‘ chågàràsining kåskin bo‘- lishini qàndày tushuntirish mumkin? Õuddi shundày mulîhàzàni yorug‘lik mànbàyi qàrshisidàgi jism sîyasining (4- ràsmga q.) kåskin bo‘lishi hàqidà hàm àytish mumkin. Gyuygåns prinsipi yuqîridà kåltirilgàn muàmmîni yechishgà îjizlik qilàdi. Chunki u to‘lqin àmplitudàsi và, dåmàk, to‘lqin intånsivligining yo‘nàlishlàr bo‘yichà tàqsimîti hàqidàgi màsàlàni qàràmàydi. Gyuygåns prinsipigà binîàn, to‘lqin frînti yetib bîrgàn hàr bir nuqtàni mustàqil tåbrànish mànbàyi sifàtidà qàràsh mumkin. Frànsuz fizigi Î.Frånål (1788–1827) bu prinsipni to‘ldirib, fàzîning istàlgàn nuqtàsidàgi tåbrànishlàrni, to‘lqin frîntining bo‘làklàridàn ibîràt màvhum mànbàlàr chiqàràdigàn ikkilàmchi to‘lqinlàr intårfårånsiyasining nàtijàsi sifàtidà qàràsh mumkin, dågàn a) b) www.ziyouz.com kutubxonasi 31 qo‘shimchà kiritdi. Uning fikrigà ko‘rà, bu màvhum mànbàlàr kîgårånt to‘lqinlàr chiqàràdi và ulàr fàzîning istàlgàn nuqtàsidà intårfårånsiyagà kirishib, bir-birlàrini kuchàytirishlàri yoki so‘ndi- rishlàri mumkin. Frånål o‘z prinsipigà binîàn, to‘lqin frîntini shundày bo‘làk- làrgà (Frånål zînàlàrigà) bo‘lishni tàklif qildiki, bundà qo‘shni zînàlàrdàn qàràlàyotgàn nuqtàgà yetib kålàyotgàn to‘lqinlàrning fàzàlàri qàràmà-qàrshi, ya’ni Dj = p và dåmàk, yo‘l fàrqi d l = 2 gà tång bo‘lsin. Nàtijàdà ikkità qo‘shni zînàning qàràlàyotgàn nuqtàdà hîsil qilàdigàn tåbrànishlàri bir-birlàrini so‘ndiràdi. Ìàsàlàn, S nuqtàviy mànbàning istàlgàn Ì nuqtàdà hîsil qilàdigàn yorug‘lik to‘lqinining àmplitudàsini tîpàylik (21- ràsm). Gyuygåns–Frånål prinsipigà binîàn, S mànbàning tà’sirini F to‘l- qin frîntining bo‘làklàridàn ibîràt màvhum mànbàlàrning tà’siri bilàn àlmàshtiràmiz. Frånål ulàrni, hàlqàsimîn shàkldàgi zînàlàr chåkkàsidàn Ì nuqtàgàchà bo‘lgàn fàrq l 2 gà tång bo‘làdigàn qilib tànlàdi, ya’ni P M P M P M P M P M P M 1 0 2 1 3 2 2 - = - = - = l . Zînàlàrdàn Ì nuqtàgà yetib bîrgàn tåbrànishlàrning fàzàlàri qàràmà-qàrshi bo‘lgànligi sàbàbli, nàtijàviy tåbrànish àmplitudàsi quyidàgichà àniqlànàdi: À = À 1 - À 2 + À 3 - À 4 + ... + À m , (9.1) bu yerdà À 1 , À 2 , À 3 , ... À m – mîs ràvishdà 1, 2, 3, ... m- zînàlàr S P 0 P 1 P 2 P 3 b M b + 3 2 l b + 2 2 l b + l 2 21- rasm. F www.ziyouz.com kutubxonasi 32 vujudgà kåltiràdigàn tåbrànishlàr àmplitudàsi. Ifîdàdàn ko‘rinib turibdiki, tirqishdà jîylàshàdigàn zînàlàr sîni juft bo‘lsà, Ì nuq- tàdà qîrîng‘i dîg‘, tîq bo‘lsà – yorug‘ dîg‘ hîsil bo‘làdi. Òirqishdà bittà zînà jîylàshganda, Ì nuqtàdà màksimum intånsivlik hîsil bo‘làdi. Sinîv sàvîllàri 1. Difràksiya so‘zi qàndày mà’nîni ànglàtàdi? 2. Òo‘lqinlàr difràksiyasi dågàndà nimà nàzàrdà tutilàdi? 3. Òîvushning pànà jîydà eshitilishini qàndày tushuntiràsiz? 4. 20- à ràsmdàgi mànzàràni tushuntiring. 5. 20- b ràsmdàgi mànzàràni tushuntiring. 20- b ràsmdàgi mànzàrà vujudgà kålishi uchun qàndày shàrtlàr bàjàrilishi kåràk? 7. Gyuygåns prinsipi nima? 8. Frånål Gyuygåns prinsipigà qàndày qo‘shimchà kiritdi? 9. Frånål màv- hum mànbàlàr hàqidà qàndày fikr bildirgàn? 10. Frånål zînàlàri qàndày prinsipgà àsîsàn bo‘lingàn? 11. Qo‘shni zînàlàrdàn kålàyotgàn to‘lqinlàr- ning yo‘l fàrqi nimàgà tång? 12. 21- ràsmni tushuntiring. 13. Qo‘shni zînàlàrdàn kålgàn tåbrànishlàr àmplitudàlàri bir-birlàrigà qàndày munî- sàbàtdà bo‘lishàdi? 14. Ì nuqtàdàgi nàtijàviy àmplitudà nimàgà tång? 15. Ì nuqtàdà qàchîn qîrîng‘i, qàchîn yorug‘ dîg‘ hîsil bo‘làdi? 16. Òirqishdà bittà zînà jîylàshgàndà nimà bo‘làdi? Pàràllål nurlàr dàstàsining yakkà tirqishdàgi difràksiyasi. Difràksiîn pànjàrà. Difràksiyadàn fîydàlànish Ì à z m u n i : pàràllål nurlàr dàstàsining yakkà tirqishdàgi difràksiyasi; màksimumlàr và minimumlàr shàrti; difràksiîn pànjàràning tuzilishi; difràksiîn pànjàràdà difràksiya; difràksiyadàn fîydàlànish. Pàràllål nurlàr dàstàsining yakkà tirqishdàgi difràksiyasi. Nåmis fizigi I.Fràungîfår (1787–1826) kàttà àmàliy àhàmiyatgà egà bo‘lgàn pàràllål nurlàr dàstàsining difràksiyasini o‘rgàndi. Shuning uchun hàm bu difràksiyagà bà’zàn Fràungîfår difràksiyasi dåyilàdi. Yassi mînîõrîmàtik yorug‘lik to‘lqini kångligi a bo‘lgàn tirqish tåkisligigà tik tushàyotgàn bo‘lsin (22- à ràsm). Òirqishdà j bur- chàkkà îg‘ib hàràkàtlànàyotgàn chåkkà MC và ND nurlàr îràsidàgi îptik yo‘l fàrqi d = NF = a × sinj (10.1) gà tång bo‘làdi. Bu yerdà F nuqta – M nuqtadàn ND nurgà tushi- rilgàn pårpåndikularning àsîsi. 10-§. www.ziyouz.com kutubxonasi 33 MN tirqish tåkisligidàgi to‘lqin sirtining îchiq qismini tirqishning Ì qirràsigà pàràllål bo‘lgàn tàsmà ko‘rinishidàgi Frånål zînàlàrigà bo‘làmiz. Hàr bir zînàning kångligi ulàrning chåkkàlàri uchun yo‘l fàrqi l 2 gà tång bo‘làdigàn qilib tànlànàdi. (10.1) ifîdàdàn ko‘rinib turib- diki, tirqishdà jîylàshàdigàn zînàlàr sîni j burchàkkà bîg‘- liq bo‘làdi. O‘z nàvbàtidà, ikki- làmchi to‘lqinlàr qo‘shilishining nàtijàsi esà Frånål zînàlàrining sînigà bîg‘liq. Bizgà mà’lumki, hàr bir juft qo‘shni Frånål zî- nàlàri vujudgà kåltiràdigàn tåb- rànishlar àmplitudàsi nîlgà tång, chunki qo‘shni zînàlàrning tåbrànishlàri bir-birlàrini so‘ndiràdi. Download 5.45 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling