O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi k. Z. Xomitov, F. A. Hamidova birja ishi

i – har bir savdo kuni yopilishi vaqtidagi 1 dan n gacha bo‘lgan 
qanoatlantirilmagan sotib olish buyurtmalarining tartib raqami;
n – har bir savdo kuni yopilishi vaqtidagi qanoatlantirilmagan 
sotib olish buyurtmalarining soni;
max – har bir savdo kuni yopilishi vaqtida qanoatlantirilmasdan 
qolgan barcha sotib olish buyurtmalari orasidagi maksimal qiymat-
li buyurtma narxi.
min – har bir savdo kuni yopilishi vaqtida qanoatlantirilmasdan 
qolgan barcha sotish buyurtmalari orasidagi minimal buyurtma 
narxi, har bir savdo kuni yopilishi vaqtidagi qanoatlantirilmagan 
eng yaxshi sotish buyurtmasining narxi hisoblanadi, xususan:
Za = minZai, (10)
bunda Za – har bir savdo kuni yopilishi vaqtidagi qanoatlantirilma-
gan eng yaxshi sotish buyurtmasining narxi, so‘m;
Zai – har bir savdo kuni yopilishi vaqtidagi 1 dan n gacha bo‘lgan 
qanoatlantirilmagan sotish buyurtmalarining narxlari, so‘m;
55
i – har bir savdo kuni yopilishi vaqtidagi 1 dan n gacha bo‘lgan 
qanoatlantirilmagan sotish buyurtmalarining tartib raqami;
n – har bir savdo kuni yopilishi vaqtidagi qanoatlantirilmagan 
sotish buyurtmalarining soni;
min – har bir savdo kuni yopilishi vaqtida qanoatlantirilmas-
dan qolgan barcha sotish buyurtmalari orasidagi minimal qiymatli 
buyurtma narxi.
Har bir savdo kuni boshida Savdo tizimi oldingi savdo kuni 
yopilishi vaqtidagi narxlar hisoblangan listing kompaniyalari qim-
madi qog‘ozlarining ochilish narxini avtomatik tarzda aks ettira-
di. Sav do tizimi o‘tkazilgan birja savdolari natijalari bo‘yicha lis-
tingdan tashqari kompaniyalar qimmatli qog‘ozlarining kotirovka 
narxini avtomatik tarzda hisoblaydi.
Listingdan tashqari kompaniyalar qimmatli qog‘ozlarining 
kotirovka narxi quyidagi algoritm bo‘yicha hisoblanadi:
a) birinchi qadam: oxirgi uch yil davomida birjada tuzilgan 
bitimning oxirgi narxi tanlanadi, bunda uning hisob-kitob o‘tkazi-
lish sanasidagi miqdoriy hajmi emitent tomonidan chiqarilgan shu 
turdagi qimmatli qog‘ozlar umumiy sonining kamida besh foizini 
tashkil etadi;
b) ikkinchi qadam: miqdoriy hajmi emitent tomonidan chiqaril-
gan shu turdagi qimmatli qog‘ozlar umumiy sonining kamida besh 
foizini tashkil etgan bitimlar yo‘a bo‘lgan taqdirda Savdo tizimi 
oxirgi uch yil ichida emitentning shu turdagi qimmatli qog‘ozlari 
bo‘yicha tuzilgan birja bitimlari asosida o‘rtacha o‘lchangan bir-
ja kotirovkasidan kelib chiqqan holda qimmatli qog‘ozlarning 
kotirovka narxini quyidagi formula bo‘yicha hisoblaydi:
S
c
=(x
1
· y
1
+ x
2 
· y
2 
+...+ x
n
·y
n
)/(x
1
+ x
2
+ ... + x
n
) (11)
bunda:
S
c
– birjadagi o‘rtacha o‘lchangan narx;
x
1
– listingdan tashqari kompaniyaning sotilgan qimmatli qo-
g‘ozlari miqdori;

---

56
y
1
– listingdan tashqari kompaniya qimmatli qog‘ozlarining 
narxlari;
d) uchinchi qadam: oxirgi uch taqvim yilida amalga oshirilgan 
bitimlar yo‘q bo‘lgan taqdirda, birja a’zosi tomonidan buyurtma 
kiritilgan sanadan boshlab, Savdo tizimi topshiriq (komissiya) shart-
nomasi yoki qimmatli qog‘ozlarni sotib olish yoki sotish buyrug‘i 
(farmoyishi)ga muvofiq savdoga qo‘yilish narxini kotirovka narxi 
sifatida qabul qiladi, lekin ushbu narx qimmatli qog‘ozning nomi-
nal qiymatidan past bo‘lmasligi kerak.
Mazkur qoidalarda va qonunchilikda belgilangan cheklashlarni 
hisobga olgan holda kotirovka narxi qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha 
bitim tuzish uchun foydalanilishi mumkin. Market-meyker va diler 
ishtirokidagi qimmatli qog‘ozlarni kotirovka qilish tartibi mazkur 
qoidalarga muvofiq birja tomonidan belgilanadi.
Shuni nazarda tutish kerakki, narxlar kotirovkasi tushunchasi-
ga nafaqat talab va taklifning ta’siri ostida yuzaga keladigan bo-
zor narxini aniqlash kiradi (tor ma’nodagi kotirovka), kotirovka 
tu shunchasi unga talab narxi, taklif narxi, birja kuni boshidagi 
narx va birja kuni yakunidagi narx, muayyan davrdagi narxlarning 
eng yuqori hamda eng past darajasi va shu kabilarning kiritilishini 
nazarda tutadi.
Fond birjalaridan tashqari qimmatli qog‘ozlar narxlarining 
kotirovkasi dilerlar tomonidan birjadan tashqari bozorda amalga 
oshirilishi mumkin. Narxlarni emitentlarning o‘zlari tomonidan 
kotirovka qilish taqiqlanadi.