O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi «organik kimyо»

Tiyinmagan galoidbirikmalar. Alkenlarning bir yoki bir necha vodorodi irnini galogen olishdan tiyinmagan galoidbirikmalar hosil bo’ladi. Ular ikki turli bo’ladi. Vinil turidagi va allil turidagi galoidbirikmalar:
CH₂=CHCl vinil xlorid, 1-xloreten
CH₂=CHBr vinil bromid, 1-brometen
CH₂=CHCH₂Cl allil xlorid, 3-xlorpropen
CH₃CH=CHCH₂Cl 1-xlorbuten-2
Bu galoidbirikmalar quyidagicha sintez qilinadi:

Vinil xlorid, vinil ftorid, tetraftoretilen oddiy sharoitda gaz moddalar. Allil bromid, allil xlorid kizni yoshlantiradigan suyuqlik.
Vinil xlorid almashinish reaktsiyasiga kirishmaydi.
Uglerod galogen bog’i mustashkam bog’ bo’lib, uning uzunligi 0,169 nmga teng.
Vinil xlorid X₂, HX bilan reaktsiyaga kirishadi:
CH₂q=H-X + X₂  CH₂X-CHX₂
CH₂=CH-X + NX  CH₃-CHX₂
Vinil xlorid oson polimerlanish reaktsiyasiga kirishadi:

Allil xlorid almashinish reaktsilariga yaxshi kirishadi:
CH₂=CH-CH₂Cl + H₂O  CH₂=CH-CH₂OH + HCl
CH₂=CH-CH₂Cl + 2NH₃  CH₂=CHCH₂NH₂ + NH₄Cl
Ishlatilishi: vinil xlorid, vinil ftorid, tetraftoretilen polimerlar olish uchun ishlatiladi.
Nazorat savollari:

1. 
   Quyidagi CH₃CH₂CCl(CH₃)₂, CH₃(CH₂)₄Cl, CH₃(CH₂)₄I, (CH₃)₃CCH₂Cl galoidbirikmalarni almashinish reaktsiyasidagi reaktsiyaga kirish qobiliyatining ortib borishi qatorini tuzing va izoshlang.
   
2. 
   Etil xlorid, vinil xlorid, allil xloridlarning qaysi birining C-Hal bog’i gidroliz reaktsiyasiga yomon kirishadi. Javobingizni izoshlang.
   
3. 
   C₅H₁₁Br tarkibli modda gidroliz qilinsa uchlamchi spirt hosil bo’ladi, agar uni degidrobromlash reaktsiyasiga uchratilsa trimetiletilen chiqadi. C₅H₁₁Br ning tuzilish formulasini yozing.
   
4. 
   1,2-Dibrometan va 1,1-dibrometanlar izomer moddalar bo’lib, ularni qanday reaktsiyalar yordamida farqlash mumkin.
   
5. 
   C₃H₅Br modda KOH va AgOH bilan reaktsiyaga kirishmaydi, Ammo vodorod bromid bilan ta’sirlashishidan 2,2-dibrompropan hosil bo’ladi. C₃H₅Br ning tuzilish formulasini yozing.
   
6. 
   Neopentilbromidni iod bilan reaktsiyasidan yaxshi unum bilan neopentiliodid hosil bo’ladi. Bu reaktsiyaning mexanizmini taklif eting va izoshlang.
   

Adabiyot:

1. 
   O.Ya.Neyland Organicheskaya ximiya. M.: «Visshaya shkola». 1990. S. 229-241, 245-248.
   
2. 
   A.N.Nesmeyanov, N.A.Nesmeyanov Nachala organicheskoy ximii. Kniga 1. M.: 1969. S. 80-90.
   
3. 
   Dj.Roberts, M.Kaserio Ocnovi organicheskoy ximii. chast’ 1. M.: «Mir», 1978. S. 308-384.
   
4. 
   A.Terney Sovremennaya Organicheskaya ximiya. T. 1. M.: «Mir», 1991. S. 167-252.
   
5. 
   R.Morrison, R.Boyd Organicheskaya ximiya. M.: «Mir». 1974. S.446-475.
   
6. 
   Z.Gauptman, Yu. Grefe, X. Remane Organicheskaya ximiya. M.: «Ximiya». 1979. S.124-171, 283-302.
   
7. 
   +.N. Axmedov, X.Y. Yildoshev Organik kimyo usullari. I-qism. T.: «Universitet». 1998. 14-43 b.