O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi «organik kimyо»

Ma’ruza № 11. Di- va poligaloid birikmalar.
Metallorganik birikmalar
Di- va poligaloidbirikmalarning turlari, ularning tuzilishi, nomlanishi, olinishi, ishlatilishi. Metallorganik birikmalarning olinishi
Tarkibida ikki va undan ortiq galogen atomi tutgan birikmalarga poligaloidbirikmalar deyiladi.
Tiyingan, etilen va atsetilen uglevodorodlarning bitta, ikkita va hakozo vodorod atomlari galogenga almashgan bo’ladi. M-n, CH₃Cl metil xlorid_, CH₂Cl₂ metilen xlorid, CHCl₃ xloroform, CCl₄ tetraxlormetan, CH₂Cl-CH₂Cl 1,2-di­xloretan, CH₃-CHCl₂ 1,1-dixloretan, CCl₃-CCl₃ geksa­- xloretan, ClCHq=HCl 1,2-dixloretilen, Cl₂C=CH₂ 1,1-di­xloretilen, CH₂=CH-CHCl₂ 3,3-dixlorpropen-1 va sh-zo.
Digaloidli birikmalarni olish alkenlarga galoid biriktirish bilan amalga oshiriladi:

Al’degid va ketonlarga RCl₃ yoki RCl₅ ta’sir ettirib geminal galoidbirikmalar olinadi:

Galoid atomlari shar xil uglerod atomida joylashgan digaloidbirikmalarni olish uchun tiyinmagan galoidbirikmalarga peroksidlar ishtirokida NBr ta’sir ettiriladi:

Poligaloidli birikmalardan CHCl₃, CHI₃ va CCl₄ lar katta ashamiyatga ega.
Xloroform xloral’ga KOH ta’sir ettirib olinadi:

Yodoform esa spirt yoki atsetonga yod va ishqor ta’sir ettirib olinadi.
Tetraxlormetanni CCl₄ uglerod sul’fidga xlor ta’sir ettirish bilan sintez qilish mumkin:

Kimyo sanoati uchun mushim ashamiyatga ega bo’lgan
tetraftoretilen xloroformga suyuq HF ta’sir ettirib olinadi:

Viniliden xlorid vinil xloridga ixshash polimerlar sanoatida ishlatiladi va uni quyidagicha olinadi:

Simmetrik dixloretilen atsetilenga kam miqdordagi xlor ta’sir ettirish bilan olinadi:

Geksaxloretandan 1 mol’ xlor ajratish bilan 1,1,2,2-tetraxloreten hosil bo’ladi:

Tetraxloretilen polimerlanish reaktsiyasiga kirishmaydi.
Poligalogen birikmalar polimerlarni erituvchisi sifatida (metilen xlorid, tetraxlormetan, dixlormetan), tibbiyotda va sanoatda freonlar sifatida (CCl₃F, CCl₂F₂, CHClF₂, C₂Cl₂F₄, C₂ClF₅) ishlatiladi.