O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti sug’urta nazariyasi va amaliyoti

sug‘urtalash, shuningdek turli xildagi moliyaviy kafolatlar, kafilliklar va b. kiradi. 
Riskni o‘tkazish, shuningdek ko‘zda tutilmagan holatlar ro‘y berganda o‘z 
javobgarligini kamaytiruvchi yoki riskni kontragentga o‘tkazuvchi maxsus 
kelishuvlarni hujjatlar (shartnomalar, savdo bitimlari va b.) matniga kiritib qo‘yish 
bilan ham amalga oshirilishi mumkin. 
Aniq bir risklarga ta’sir qilishning optimal usullari tanlanganidan so‘ng 
korxonaning barcha risklari jamlanmasini boshqarish strategiyasini shakllantirish 
imkoni paydo bo‘ladi. Bu bosqich qaror qabul qilish hisoblanib, unda talab 
qilinadigan moliyaviy va mehnat resurslari aniqlanadi, menejerlar o‘rtasida 
vazifalarni aniqlash va taqsimlash amalga oshiriladi, tegishli xizmatlar bozori tahlil 
qilinadi, mutaxassislar bilan maslahatlar o‘tkaziladi. 
Risk-menejmentning yakunlovchi bosqichi olingan natijalarni hisobga olgan 
holda va yangi axborotlarning paydo bo‘lishi bilan tanlangan strategiyani amalga 
oshirish natijalarini nazorat va tahrir qilish hisoblanadi. Nazorat menejerlardan 
ko‘rilgan zararlar, uni kamaytirish bo‘yicha qo‘llangan choralar, ularning amaliy 

---

64 
samaralari haqida axborot olishdan iborat. Olingan natijalar tahlili va ishlovi 
muntazab o‘tkazilib turilishi lozim. 
Riskni boshqarish ko‘plab rahbarlarda, avvalo, odatiy sug‘urtalash bilan 
bog‘lanadi. Haqiqatdan ham, sug‘urta azaldan riskka ta’sir etishning dunyoda 
keng tarqalgan usullaridan hisoblanadi va hozirgi kunda ham shundayligicha 
qolmoqda. Bugungi kunda AQSh, Yaponiya, Germaniya kabi rivojlangan yirik 
mamlakatlarda yillik sug‘urta mukofotlarining to‘lovlari yalpi ichki mahsulotining 
7-9%ini tashkil qilmoqda. Horijda inson faoliyatining deyarli barcha sohalari 
sug‘urta bilan qamrab olingan: tibbiy sug‘urta, hayot sug‘urtasi, mulkiy sug‘urta, 
yuklarni sug‘urtalash, foyda sug‘urtasi, bankrotlik sug‘urtasi, fuqarolik 
javobgarligining har xil turlari. Hech bo‘lmaganda sug‘urtaning bitta turi amal 
qilmaydigan soha topilmaydi, undan tashqari sug‘urtaning ko‘plab turlari turli 
mamlakatlarda majburiy hisoblanadi. 
Biroq, bozor iqtisodiyotiga yangi o‘tgan mamlakatlarda, shu jumladan 
O‘zbekistonda ham sug‘urta bo‘yicha holat quvonarli emas. Bu shu bilan 
izohlanadiki, hali hanuz iqtisodiyotni markazlashgan holda boshqarish orqali 
noqulay holatlar ro‘y berganda korxonalarni qo‘llab-quvvatlash va aholiga yordam 
ko‘rsatish uchun sarflanishga mo‘ljallangan davlat rezervlarini shakllantirilishi 
tushunchasining mavjudligidir.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlat qo‘llab-quvvatlashlari hajmi ko‘m martaga 
qisqaradi. Korxonalarning o‘zlari qiyinchilik holatlarida ko‘riladigan zararlarni 
bartaraf etish mexanizmlarini yaratish “g‘amini yeyishlari” kerak. Bu yerda 
sug‘urta eng qulay va bozor nuqtai nazaridan mukammal bo‘lgan mexanizmlardan 
hisoblanadi.