*O`zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti pedagogika fakulteti

Nutq samaradorligiga salbiy ta'sir etadigan holatlar 
O'qituvchi nutqi samaradorligi uning to'g'ri tashkil etilishiga bog'liqdir. Ayrim holatlar nutq 
ta'sirchanligiga salbiy ta'sir etadi. Ular quyidagilardir: 
1) Sinonimlardan o'rinli foydalana bilmaslik. O'qituvchi hikoyasi davomida bir xil 
so'zlardan tez-tez foydalanishi nutqning noto'g'ri tuzilganligidan darak beradi. Bunday holat 
ko'pincha dialoglarni bayon etishda uchraydi. Masalan, «dedi», «aytdi» kabi kesimlardan tez-tez 
foydalanish holatlari uchraydi. Bu so'zlar o'rniga «fikr bildirdi», «ma'lum qildi», «aytdi», 
«so'radi», «javob berdi» kabi tarzdagi sinonimlardan foydalanish nutqni boyitadi va 
ta'sirchanligini oshiradi. 
2) Shevaga xos bo'lgan so'zlardan foydalanish. Bu holat ham o'qituvchi faoliyatida 
uchraydigan asosiy kamchiliklardan biri bo‘lib, bu o'quvchilarning nutqini oshirishga salbiy ta'sir 
etadi. O'qituvchi shevaga xos bo'lgan so'zlardan umuman foydalanmasligi lozim. 
3) Noo'rin so'zlarni tez-tez takrorlash. Masalan, «xo'sh», «misol uchun», «aytaylik» kabi 
qator so'zlar o'qituvchilar nutqida ko'p uchraydi. Bu holat ham nutq samaradorligini kamaytirish 
bilan birga o'quvchilarni chalg'itadi. Ya'ni o'quvchilar beixtiyor o'qituvchi nutqidagi noo'rin 
so'zlarni hisoblash bilan mashg'ul bo'la boshlaydilar. Bu esa o'z-o'zidan ularni nutqning asosiy 
mazmunidan chalg'itadi. 
4) Tavtologiya – bir o'rinda bir xil ma'noli so'zlardan foydalanish. Masalan, «Bir xil 
ma'noli sinonim so'zlar». Bu o'rindagi sinonimlar – bir xil ma'noli so'zlarni ifodalaydi. Yoki 
«esdalik suvenirlar». «Suvenir» - so'zi esdalik sovg'a ma'nosini anglatadi. Bunday so'zlar 
o'quvchilarni so'zlarning asl ma'nosidan chalg'itishi mumkin. 

---

O'qituvchi nutqining kommunikativ sifatlari 
O'qituvchi mantiqiyligini ta'minlaydigan to'g'rilik, aniqlik, mantiqiylik, ifodalilik, boylik 
soflik kabi qator sifatlar mavjud bo'lib, ularning barchasini o'zida mujassamlashtirgan nutq 
madaniy hisoblanadi. Har qanday nutqning asosiy maqsadi muayyan axborotni tinglovchiga 
etkazish, shu yo'l bilan unga ta'sir qilishdan iborat bo'lib, mazkur sifatlarning jami nutqning 
ta'sirchanligini yuzaga keltiradi.