Oʻzbekistоn respublikasi оliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi r. I. Ismailov, R. M. Davlatov, M. B. Mamatqulova

41-rasm. Chet burchak qiymatining yuzalarning sirt tarangliklariga 
bogʻliqligi 
Hoʻllanishning miqdoriy ifodasi sirt taranglik kuchlariga bogʻliqdir (41-
rasm). Qattiq jismning havo bilan chegarasidagi sirt tarangligini 
orqali, qattiq 
jism bilan suyuqlik chegarasidaga fazalararo sirt energiyasini 
orqali, ichidagi 
tomchining yoyilib ketishiga qarshilik koʻrsatadigan molekulalararo kuchlarni
orqali ifodalaganimizda, bu uchta kuch oʻrtasida muvozanat qaror topishining 
sharti Yung tomonidan chiqarilgan quyidagi Yung tenglamasi bilan koʻrsatiladi: 
Hoʻllanishning miqdoriy xarakteristikasi chet burchak kosinusi qiymati bilan 
ifodalanadi.
2
.
1
3
.
2
1
.
3
cos






Bu tenglamadan chiqadigan xulosalar Yung qonuni deb ataladi:

hoʻllanish chet burchagi 

faqat sirt chegaraning molekulyar tabiatiga bogʻliq; 

cos 

kanchalik katta boʻlsa, hoʻllanish shunchalik kuchli boʻladi: agar 

oʻtkir burchak boʻlsa, cos 

>0 bu holda qattiq jism hoʻllanadi va uning sirti 
liofil (yoki H
2
O uchun gidrofil) deb hisoblanadi. Agar 

oʻtmas burchak 
boʻlsa, cos

<0 boʻlib, bu sirt yomon hoʻllanadi va liofob (yoki gidrofob) sirt 
deb hisoblanadi.
Tanlab ta‘sir etish qoidasiga koʻra, har qaysi suyuqlik qutblanganligi jihatidan 
oʻziga yaqin qattiq jism sirtini hoʻllaydi. 
Ayni fazadagi modda zarrachalari (atom va molekula) orasidagi oʻzaro 
tortishish kuchlarining namoyon boʻlishi kogeziya deb ataladi. Kogeziya 
moddaning uzilishiga boʻlgan qarshiligini, ichki bosimi va hokazo xossalarini 
xarakterlaydi. Kogeziyani yengish uchun sarflanadigan energiya modda 
koʻndalang kesimi yuzining 1 cm
2
ga toʻgʻri keladigan ish miqdori bilan 
ifodalanadi. Agar kesim yuzi 1 cm
2
boʻlgan jism uzilsa, 2 cm
2
yangi sirt hosil 
boʻladi. Shu sababli kogeziyani yengish uchun bajarilgan ish: 

---

82 
formula bilan ifodalanadi (bu yerda, σ - sinaladigan jismning havo bilan 
chegarasida sirt tarangligi).
Turli fazalardagi moddalar zarrachalari orasida oʻzaro ta‘sir kuchlarining 
namoyon boʻlishi adgeziya deb ataladi. Bir moddaning sirti boshqa modda sirtiga 
tegishi natijasida bir-biriga tortilganida adgeziya hodisasi sodir boʻladi. Demak, 
adgeziyada bajarilgan ishni fazalararo sirt qavatni bir-biridan ajratish uchun 
zaruriy energiya deb qarash mumkin. Bu holda 2 ta faza mavjud boʻlgani uchun 
fazalararo yangi sirt hosil boʻladi. Natijada sistemaning dastlabki erkin energiyasi 
adgeziyada bajarilgan ish qiymatiga qadar kamayadi. Shunga koʻra, Dyupre 
adgeziyada bajarilgan ish uchun quyidagi tenglamani taklif qildi: 
Bu Dyupre tenglamasi da: 
– adgeziyada bajarilgan ish;
– birinchi faza bilan 
havo chegarasidagi sirt taranglik; 
– ikkinchi faza bilan havo orasidagi sirt 
taranglik, 
– birinchi va ikkinchi fazalararo sirt taranglik.Tenglamadan koʻrinib 
turibdiki, dastlabki komponentlarning sirt tarangliklari qancha katta va fazalararo 
sirt taranglik qancha kichik boʻlsa, adgeziyada bajariladigan ish shunchalik katta 
qiymatga ega boʻladi. 
Yung 
2
.
1
3
.
2
1
.
3
cos






va 

tenglamalaridan foydalanib adgeziyada 
bajarilgan ish uchun Dyupre-Yung tenglamasini keltirib chiqarish mumkin. Dyupre 
tenglamasi energiya saqlanish qonunining adgeziya uchun tadbiq etilishini 
ifodalaydi. Tenglamadan koʻrinib turibdiki, dastlabki komponentlarning sirt 
tarangliklari qancha katta va fazalalaro sirt taranglik qancha kichik boʻlsa, 
adgeziyada bajariladigan ish shunchalik katta qiymatga ega boʻladi. Suyuqliklar 
bir-birida cheksiz erigan sharoitda fazalalaro sirt taranglik nolga teng boʻlib qoladi. 
Binobarin, ikki moddaning bir-birida erish sharti:
ekanligini koʻramiz. Koageziya entalpiyasi 2

ga tengligini inobatga olib: 
2
2
2
2
"
'
1
,
3
1
.
2