Oʻzbekistоn respublikasi оliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi r. I. Ismailov, R. M. Davlatov, M. B. Mamatqulova

Bir-birida erimaydigan suyuqliklar sirt chegarasidagi sirt taranglik. 
Havo bilan yoki о‗zining bug‗i bilan chegaralangan fazaning sirt tarangligi 
qiymatini xarakterlashda gaz fazaning ta‘sirini hisobga olmaslik mumkin. Lekin, 
bir-biriga tо‗yingan ikki suyuqlik sirtlari orasidagi fazalararo sirt taranglik 
qiymatini xarakterlashda esa, albatta ikkinchi fazaning molekulali kuch maydonini 
nazarga olish kerak, chunki fazalararo sirt taranglik ikkala fazadagi molekulalararo 
kuch maydonlarining intensivliklari orasidagi ayirmaga bog‗liq bo‗ladi. 
10-jadvalda ba‘zi suyuqliklar bilan suv orasidagi fazalararo sirt taranglikning 
qiymatlari keltirilgan. Ikki suyuqlikning qutblilik darajalari orasidagi ayirma 
kamaygan sari ularning bir-birida eruvchanligi ortadi va 
1
s
g


bilan 
2
s
g


orasidagi ayirma qiymati kamaya boradi. О‗zaro cheksiz eriydigan suyuqliklar 
gomogen sistema hosil qilganligi uchun bu ayirmaning qiymati nolga teng. 
10-jadval 
Ba’zi suyuqliklar bilan suv orasidagi fazalararo sirt taranglik qiymatlari. 
Suyuqlik 
t
o
,C 
Suyuqlik bilan havo 
orasidagi, σ 
Organik suyuqlik-suv 
chegarasi uchun, σ 
Suv qavat 
uchun 
Organik 
suyuqlik uchun 
Hisoblab 
topilgan 
qiymati 
Tajribada 
aniqlangan 
qiymati 
Benzol 
Anilin 
Xloroform 
Uglerod (IV)-xlorid 
Amil spirt
Krezol 
19 
26 
18 
17 
18 
18 
63,2 
46,4 
59,8 
70,2 
26,3 
37,8 
28,8 
42,2 
26,4 
26,7 
21,5 
34,3 
34,4 
4,2 
33,4 
43,5 
4,8 
3,5 
34,4 
4,8 
33,8 
43,8 
4,8 
3,9 
G.Antonov 1907-yilda bir-birida qisman eriydigan suyuqliklar orasidagi sirt 
tarangliklarni о‗lchash asosida quyidagi taqribiy qoidani taklif qildi: о‗zaro 
tо‗yingan ikki suyuqlik fazalararo sirt tarangligi - о‗sha suyuqliklarni havo bilan 
chegaralangan holatdagi sirt tarangliklari ayirmasiga teng.
Uni quyidagi formula bilan ifodalash mumkin: 

---

78 
1
2
1
2
s
s
s
g
s
g








Bu yerda, 
1
2
s
s


ikki suyuqliklarning fazalararo sirt tarangligi,
1
s
g


birinchi 
toza suyuqlikning havo chegarasidagi sirt tarangligi, 
2
s
g


ikkinchi toza 
suyuqlikning havo chegarasidagi sirt tarangligi. 
Sirt taranglik quyidagi omillarga bogʻliq: 

suyuqlik tabiatiga; molekulararo tortishish kuchi qancha katta boʻlsa, 
sirt taranglik shuncha katta boʻladi; 

temperaturaga; temperatura ortgan sari sirt taranglik kamayadi; 

ikkinchi faza tabiatiga bogʻliq; Antonov qoidasiga koʻra, ikki 
suyuqlikning fazalararo sirt tarangligi oʻsha suyuqlikning havo bilan 
chegaralangan holatdagi sirt tarangliklari ayirmasiga teng, ya‘ni, 
masalan: 
erigan modda tabiatiga bogʻliq. Shunga koʻra erigan moddani 3 turga boʻlish 
mumkin:

sirt-faol modda; 

sirt befarq modda;

sirt-nofaol modda;