O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi r. D. Do‘smuratov

V. Кonkret korxona uchun hisob yuritish usullarini tanlash 
VI. Кorxona hisob siyosatini rasmiylashtirish (buyruq, farmoyish) 

---

 
 
121
obyektlarining tarkibidan kelib chiqqan holda, hisob siyosatini 
shakllantirishga ta’sir ko‘rsatadigan muayyan shart-sharoitlar aniqlanadi. 
Uchinchi bosqichda oldingi bosqichda aniqlangan, yo‘l quyilgan 
qoidalarga nisbatan hisob siyosatining tuzilishi tahlil qilinadi. To‘rtinchi 
bosqich buxgalteriya hisobini yuritishning muqobil usullaridan 
maqbulini tanlashdan iborat. Beshinchi bosqichda  muayyan korxona 
uchun buxgalteriya hisobi usullari tanlanadi. Oxirgi, oltinchi bosqichda 
tanlangan hisob siyosati hujjat bilan rasmiylashtiriladi.  
 Hisob siyosatining variantini tanlashga quyidagi omillar ta’sir 
ko‘rsatadi: 
-
 
korxonaning tashkiliy-huquqiy va iqtisodiy maqomi (mulkchilik 
shakli, tashkiliy-huquqiy shakli, tarmoq va faoliyat turi, ko‘lami); 
-
 
tadbirkorlikdagi joriy va uzoq muddatli maqsadlari (korxonani 
kengaytirish, qo‘shimcha moliyaviy resurslar jalb qilish, 
raqobatbardoshlikni mustahkamlash va b.); 
-
 
faoliyat xususiyatlari – ishlab chiqarish (texnologik tuzilmasi, 
ishlatiladigan resurslar), tijorat (ta’minot va sotigshni tashkil etish, hisob 
kitob tizimi va shakllari), moliyaviy (bank, soliq inspeksiyasi bilan 
o‘zaro munosabatlar), boshqaruv (tuzilmasi, mulkdorlarga bog‘liqligi, 
ularga hisobot taqdim etish tartibi); 
-
 
kadr ta’minoti – xodimlarning malakasi;  
-
 
xo‘jalik vaziyati – bozor infratuzilmasining rivojlanganligi, 
buxgalteriya hisobi va soliq qonunchiligining ahvoli. 
Buxgalteriya hisobini tashkil etishning umumiy tamoyillari va 
qoidalari O‘zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi 
to‘g‘risida»gi Qonuni, Buxgalteriya hisobi Milliy standartlari va boshqa 
me’yoriy hujjatlari bilan belgilangan.  
Korxona hisob siyosatini tanlashda uning muayyan xo‘jalik 
vaziyatiga mos kelishini ta’minlaydigan, ma’lum tamoyillardan kelib 
chiqish zarur (4.2-rasm).  
To‘liqlik.  Korxona tomonidan tanlangan buxgalteriya hisobini 
yuritish usullari korxonadagi barcha xo‘jalik faoliyati faqtlarini aks 
ettirishi lozim. Ushbu talab har bir faktni hujjatlashtirish vap hisobda aks 
ettirish yo‘li bilan ta’minlanadi.  
O‘z vaqtidalik moyili xo‘jalik faoliyati faktlarini sodir bo‘lgan 
paytda aks ettirish lozimligini bildiradi.  
Ehtiyotkorlik. Korxonada qo‘llaniladigan usullar buxgalteriya hiso-
bida daromadlar va aktivlarni aks ettirishga qaraganda, yo‘qotishlar va 
passivlarni aks ettirish imkoniyatini ko‘proq ta’minlashi lozim. Bu hi-

---

 
 
122
sobga faqat olingan daromadlar qabul qilinishini, ayni paytda barcha 
kutilayotgan majburiyatlar va potensial zararlar hisobga olinishi lozim-
ligini bildiradi.  
Mazmunning shakldan ustuvorligi. Buxgalteriya hisobining tanlan-
gan usullari sodir bo‘lgan xo‘jalik faoliyati faktlarini nafaqat ularning 
huquqiy shakli, balki iqtisodiy mazmuni va vujudga kelgan vaziyatdan 
kelib chiqqan holda hisobga olishga yo‘naltirilgan bo‘lishi lozim.