O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi r. D. Do‘smuratov

6.4. Chorvachilik xarajatlari, mahsulotlar chiqishini hisobga 
olish va tannarxini hisoblash 
 
6.4.1. Chorvachilik tarmog‘i tavsifi, hisobining vazifalari va 
uslubiy asoslari 
 
Chorvachilik tarmog‘i aholining sut, go‘sht va boshqa oziq-ovqat 
mahsulotlariga, sanoatning esa xom-ashyoga bo‘lgan talabini qondiradi. 
Keyingi yillarda qishloq xo‘jaligida islohotlarning chuqurlashtirish 
natijasida chorvachilikka ixtisoslashgan fermer xo‘jaliklari, mas'uliyati 
cheklangan jamiyatlar (MCHJ) va xususiy chorvachilik korxonalari 
rivojlanmoqda. Ushbu tarmoq rivojlanishidagi bunday yo‘nalish 
mahsulot yetishtirishni ko‘paytirish, mehnat unumdorligini oshirish 
mahsulot sifatini yaxshilash va tannarxini arzonlashtirishga imkon 
yaratmoqda. 
Chorvachilik o‘simlikchilik bilan bir qatorda qishloq xo‘jaligining 
muhim tarmog‘i bo‘lib, uning tarkibiga sut va go‘sht yo‘nalishidagi 
qoramolchilik, qo‘ychilik, cho‘chqachilik, yilqichilik, parrandachilik, 
asalarichilik, quyonchilik, ipakchilik, baliqchilik va boshqalar kiradi. 
O‘z navbatida bu tarmoqlarning har biri mahsulotning ayrim turlarini 
yetishtirishga ixtisoslashgan holda muayyan ishlab chiqarishlarni: 
qoramolchilik – sut chorvachiligini hamda mol go‘shti, parrandachilik – 
tuxum hamda parhez go‘sht yetishtirishni o‘z ichiga oladi. 
Shunga ko‘ra, chorvachilikdagi xarajatlar ishlab chiqarish sohalari 
va turlari bo‘yicha farqlanadi. Bu esa buxgalteriya hisobida o‘z aksini 
topishi kyerak. 
Boshqa sohalarda bo‘lgani kabi chorvachilikda ham ishlab chiqar-
ish xarajatlari xilma-xil. Ular turli xildagi moddiy xarajatlarni (ozuqa, 
biopreparatlar, dori-darmonlar, turli Materiallar va hokazolar), sarflan-
gan mehnat, asosiy vositalarning eskirishi va boshqalarni o‘z ichiga 
oladi. Demak, buxgalteriya hisobi chorvachilik xarajatlarini ularning 
turlari bo‘yicha qat’iy hisobga olishni ta’minlashi kerak.  
                                                 

 Fermer xo‘jaliklarida buxgalteriya hisobining soddalashtirilgan tizimini tashkil etish to‘g‘risidagi 
Nizomning 18-ilovasi (O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Qishloq va suv xo‘jaligi 
vazirligining 21.01.2008 y. 1-son va Ѕ – son qarorlari bilan tasdiqlangan, O‘zbekiston Respublikasi 
Adliya vazirligida ro‘yxatga olingan. № 1781, 26.03.2008 y)
 

---

 
 
199
Chorvachilikda mablag‘larning doiraviy aylanishi dehqonchilikda-
giga qaraganda muhim farq va xususiyatlarga ega. Tarmog‘da ishlab 
chiqarishning texnologik jarayoni muomalalarning bir maromda sodir 
bo‘lishi va bir xilligi bilan o‘simlikchilikdagidan farq qiladi. Bu xususi-
yatlar albatta, tabiiyki, xarajatlarni hisobga olishni tashkil etishga ta’sir 
ko‘rsatadi. 
Chorvachilikda, odatda, mablag‘lar sarflanishi va mahsulotlar olish 
davrlarida uzulishlar uzoq davom etmaydi. Shu bois, joriy yildagi barcha 
xarajatlar mazkur kalendar yilida ishlab chiqarilgan mahsulotlarga te-
gishli bo‘ladi. Demak, buxgalteriya hisobida chorvachilik xarajatlarini, 
dehqonchilikdagi singari, yondash yillarga ajratish zaruriyati yo‘q. 
Chorvachilikdagi barcha xarajatlar joriy yil mahsulotlari uchun qilinadi-
gan xarajatlar hisobga olinadigan schotlarda aks ettiriladi. 
Chorvachilikda dehqonchilikdagi singari bajariladigan ishlar ham 
xilma-xil bo‘lmaydi. Bunda ishlab chiqarishning texnologik jarayoni 
bajariladigan ishlar (oziqlantirish, mollarga qarash va mahsulot ol-
ish)ning bir xilligi bilan tavsiflanadi. Bu ishlarning hammasi, odatda, 
uzluksiz davom etadi va vaqt bo‘yicha qat’iy chegaralanmaydi. Demak, 
buxgalteriya hisobida xarajatlarni mana shu belgilar bo‘yicha 
bo‘limlarga ajratish uchun ehtiyoj yo‘q. 
Nihoyat, chorvachilikda ishlab chiqarish jarayoni, odatda, bir joyga 
jamlangan bo‘ladi. Masalan, sut ishlab chiqarish sutchilik majmuilarida 
va hokazo. Shunday ekan, buxgalteriya hisobida xarajatlarni ayrim ish-
lab chiqarish bo‘linmalari bo‘yicha hisobga olishga ham ehtiyoj yo‘q.  
Shunday qilib, chorvachilikda ishlab chiqarish xarajatlarini yon-
dash yillar, ish turlari va ba’zan ishlab chiqarish bo‘linmalari kabi mu-
him belgilar bo‘yicha alohida-alohida hisobga olishga ehtiyoj yo‘q. 
Xarajatlarni chegaralash va tegishli yakuniy ma’lumotlar olish, odatda, 
ikki yo‘nalishda amalga oshiriladi: 
- ishlab chiqarishning asosiy turlari va chorva mollarining asosiy 
guruhlari bo‘yicha; 
- xarajatlarning asosiy turlari bo‘yicha; 
Ayrim hollarda masalan, qorako‘lchilik va parrandachilikda xara-
jatlar hisobi bo‘linmalari alohida tashkil etilishi mumkin. 
Xarajatlarni ishlab chiqarish turlari va chorva mollarining guruhlari 
bo‘yicha hisobga olish analitik hisob obyektlarini to‘g‘ri tashkil etish hi-
sobiga ta’minlanadi. Analitik hisob obyektlari chorvachilikning asosiy 
tarmoqlari bo‘yicha, tarmoq ichida esa ishlab chiqarishning har bir 
turibo‘yicha yoki chorvamollarining guruhi bo‘yicha ochiladi. 

---

 
 
200
Xarajatlarni asosiy turlari bo‘yicha hisobga olish hisob registrlarini 
tegishli tarzda tuzish orqali ta’minlanadi. Xarajatlarni hisobga olish ko‘p 
grafali shakldagi registrlarda xarajatlarning har bir tarmog‘iga alohida 
grafa ajratilgan holda olib boriladi. 
Chorvachilik xarajatlarni hisobga olishda har xil uslublardan foy-
dalanish ehtiyoji paydo bo‘lmaydi. Barcha zarur ma’lumotlar analitik hi-
sob va hisob registrlarini odatdagicha tuzish orqali olinadi. 
Chorvachilik xarajatlari hisobining olishning asosiy vazifalari 
quyidagilardan iborat: 
¾ 
xarajatlarni ishlab chiqarish turlari va chorva mollarning gu-
ruhlari bo‘yicha iqtisodiy asoslangan holda ajratish; 
¾ 
yetishtiriladigan  mahsulotning tannarxi shakllanadigan bar-
cha xarajatlarni iqtisodiy jihatdan bir turdagi element va tarmoqlar 
bo‘yicha aniq ajratib chiqish; 
¾ 
chorvachilikdan olingan mahsulotlarni o‘z vaqtida, aniq va 
to‘liq aks ettirish; 
¾ 
xo‘jalikning bo‘linmalari bo‘yicha xarajatlarni aniq aks etti-
rish; 
¾ 
asosiy, yondash va qo‘shimcha mahsulotlar tannarxini iqtiso-
diy asoslangan holda hisoblash.