O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
QUYMAKORLIK METALLURGIYASI (OXIRGISI)
|
Moddalarning tuzilishi
Barcha moddalarning elementar yacheykasi a t o m hisoblanishi kimyo va fizika kurslaridan ma‘lum. Molekulalar, komplekslar, klasterlar va ularni tashkil etuvchi ionlar metallurgiya fazalarining elementar yacheykalaridandir. Fazalar xossalarning ma‘lum birikmasini saqlaydi va atomlarning turli kombinatsiyalaridan iborat. Korpuskular-to‗lqin dualizmi atom modelini faqat shartli ravishda tasvirlashga imkon beradi va uning real tuzilishini ma‘lum darajada aks ettiradi. Atomdagi mikrozarrachalarning harakati Shredinger tenglamasida tavsiflangan. Lekin uni faqat vodorod atomi uchun aniq yechish mumkin. Ko‗p atomli molekulalar uchun esa turli yaqinlashish metodlaridan foydalaniladi. Bir elektronli to‗lqin funksiyalari atom orbitalari deb ataladi. Bu matematik tushuncha elektron orbitasini uning ko‗rgazmali tasvirida emas, balki elektronning atomdagi holatini aks ettiradi. Moddalarning o‗zaro ta‘sirlashish jarayonlarini o‗rganish uchun atomlarning 54 elektron tuzilishi juda katta ahamiyatga ega. Ularning tuzilishiga ko‗ra s, p, d va f- elementlar bir- biridan farqlanadi. Molekulalar va ular atomlarining murakkab tuzilishi kimyoviy bog‗lanishlarning mavjudligiga asoslangan va ular hozirgi vaqtda ikkita nazariya nuqtayi nazaridan kо‗rib chiqilmoqda: valent bog‗lanishlar (VB) va molekular orbitallar (MO). VB nazariyasi ko‗p atomli zarrachalarning hosil bo‗lishi va struk- turasini yaqqol ko‗rsatishga imkon beradi, lekin moddalarning magnit xossalarini tushuntirib bera olmaydi. Atomlarni, chunonchi, kristallar orasidagi bog‗lanishni VB nazariyasi haddan tashqari sodda tasvirlaydi. MO nazariyasi shunday tasavvurga asoslanganki, bunda molekula- ning har bir elektroni o‗zining funksiyasi — molekular orbital bilan tavsiflanadi. Bu nazariya kimyoviy bog‗lanishlarning paydo bo‗lishini yadrolar va dastlabki atomlarning elektronlari hosil qilgan maydonda barcha elektronlar harakatining natijasi sifatida qaraydi. Lekin asosiy hissani valent qobiq elektronlari qo‗shganligidan, odatda, faqat ularning elektronlarini kо‗rib o‗tish bilan cheklaniladi. Bunda to‗lqin funksiyalari Shredinger tenglamasini turli taqribiy metodlar yordamida yechib topiladi. Shunday qilib, turli birikmalardagi alohida atomlarning energetik sathlari o‗zaro birlashishi natijasida molekulalardagi energetik sathlarni hosil qiladi. Bundan qanday amaliy xulosalar chiqarish mumkinligini keyinchalik ko‗ramiz. Ma‘lumki, elementlarning xossalari davriylikka ega (bu D.I.Mendeleyevning elementlar davriy sistemasida aks etgan). Davriy qonunning zamonaviy ta‘rifida shunday deyilgan: elementlar tartib (atom) nomerlarining ortib borishi ketma-ketligida joylashganda ularning fizik va kimyoviy xossalarida davriy o‗zgarishlar seziladi. Moddalarning tuzilishi va xossalari faqat ularning tarkibiga emas, balki ularning strukturasiga ham bog‗liq. Ko‗pchilik elementlar turli kristalik modifikatsiyada bo‗ladi. Ular zichligi jihatdan ancha farqlanishi mumkin va bunday holda elementning har bir shakliga o‗zining atom hajmi (1 molning sm 3 hisobidagi hajmi) mos keladi. Misol tariqasida uglerod va qalayning atom hajmlari to‗g‗risidagi |
