O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

 
 
Jadval 3. 
Xalqaro turistlarning tashrifi 1990-2005 yillar 
(mln. kishi) 
Asosiy turistik 
yo‘nalishlar 
1990 
1995 
2000 
2005 
Mintaqa 
va 
hududlar 
salmog‘i 
(%) 
Turizmdan 
kelgan 
daromadlar 
(mlrd. dollar) 
Bir keluvchi 
turistdan 
olingan 
daromad 
(dollar) 
Butun 
dunyo 
bo‘yicha 
439 
540 
687 
806 
100,0 
680 
840 
Yevropa 
265,6 
315,0 
395,8 
441,5 
57,2 
348,2 
630 
Shimoliy Yevropa 
31,8 
40,1 
45,8 
52,9 
7,9 
53,8 
1020 
G‘arbiy Yevropa 
108,6 
112,2 
139,7 
142,7 
17,9 
121,4 
850 
Markaziy 
(Sharqiy) Yevropa 
31,5 
60,0 
69,6 
87,9 
4,7 
32,3 
370 
Janubiy (O‘rtayer 
den-gizi bo‘yicha) 
Yevropa 
93,6 
102,7 
140,8 
158,6 
20,6 
140,2 
890 
Osiyo va Tinch 
okeani mintaqasi 
56,2 
82,4 
110,5 
155,4 
20,4 
138,6 
890 
Shimoliy-Sharqiy 
Osiyo 
26,4 
41,3 
58,3 
87,6 
10,4 
70,8 
810 
Janubiy- 
Sharqiy 
Osiyo 
21,5 
28,8 
36,9 
49,3 
4,9 
33,4 
680 
Okeaniya 
5,2 
8,1 
9,2 
10,5 
3,6 
24,5 
2330 
Janubiy Osiyo 
3,2 
4,2 
6,1 
8,0 
1,4 
9,8 
1220 
Amerika mintaqasi 
92,8 
109,9 
128,1 
133,5 
21,2 
144,6 
1080 
Shimoliy Amerika 
71,7 
80,7 
91,4 
89,9 
15,7 
107,1 
1190 
Karib 
dengizi 
11,4 
14,0 
17,1 
18,9 
3,0 
20,4 
1080 

---

41 
havzasi 
Markaziy Amerika 
1,9 
2,6 
4,9 
6,5 
0,7 
4,6 
700 
Janubiy Amerika 
7,7 
4,7 
15,3 
18,2 
1,8 
12,5 
690 
Afrika 
15,2 
20,3 
28,2 
36,7 
3,2 
21,5 
590 
Shimoliy Afrika 
8,4 
7,3 
10,2 
13,7 
1,0 
7,0 
510 
Sahara 
sahrosi 
mintaqasi 
6,8 
13,0 
17,9 
23,0 
2,1 
14,5 
830 
Yaqin Sharq 
9,6 
13,7 
24,2 
39,1 
4,0 
27,6 
710 
 
Manba: 
Vsemirnaya turistskaya organizatsiya (YUNVTO) ©. 2006.
Yevropa turizmi. Yevropa sharqiy yarim sharda joylashgan bo‘lib, uning 
umumiy maydoni (orollar bilan birgalikda) 10,5 mln. kv.km. tashkil qiladi. Mintaqa 
turistik resurslarga juda boy bo‘lib yer shari bo‘yicha alohida ajralib to‘radi. Yevropa 
qirg‘oqlari Atlantika va Shimoliy muz okeani va uning 10 dan ortiq dengizlari bilan 
yuvilib turadi. Mintaqa hududida 20 ta dan ortiq daryolar, 15 ta katta kichik ko‘llari 
25 taga yaqin orollari, 10 dan ziyod tog‘ tizmalari, takrorlanmas vulkanlari, xilma-xil 
(arktik, antraktik, subarktik, mu’tadil, subtropik) iqlim poyaslari, rang-barang tabiat 
zonalari azal-azaldan sayyohlarni o‘ziga jalb qilib kelgan. 
Yevropa insoniyat sivilizatsiyasining eng muhim, qadimgi o‘choqlaridan biri 
bo‘lib hisoblanadi. Yevropa xalqaro turizm oqimining ilk bor tashkil etilgan 
mintaqasidir. Hozirgi vaqtda uning siyosiy haritasida 40 tadan ortiq davlatlar mavjud 
bo‘lib, ulardan 27 tasi Yevropa Ittifoqi tashkilotiga birlashgan. Bu davlatlarning 
aksariyat qismi resupublika va 12 tasi esa monarxiya davlat boshqaruviga egadir. 
Yevropada dunyoning iqtisodiy jihatdan eng rivojlangan qudratli «sakkizlik» 
davlatlari (Germaniya, Buyukbritaniya, Fransiya, Italiya va Rossiya Federatsiyasi) 
joylashgan. Ushbu mintaqada ko‘p kam aholi soniga ega bo‘lmagan juda kichik 
«mitti davlatlar» (Andorra, Monako, San-Marino, Lixtenshteyn, Vatikan) ham 
o‘rnashgan. 
Xorijiy Yevropa (MDH davlatlaridan tashqari) dunyo aholisining eng zich 
joylashgan mintaqalaridan biri bo‘lib, uning hududida yer shari aholsinining 8 
foizdan ortiq qismi yashaydi. Yevropa dunyoda eng yirik, qadimiy shaharlari, 
ibodatxonalari, sport inshootlari, ko‘ngil ochar o‘yingohlari, san’at markazlari 
(teatrlar, muzeylar, san’at galareyalari), dam olish maskanlari, kurortlar, shifobaxsh 
mineral suvlari, dengiz plyajlari, mehmonxonalar, restoranlar, zamonaviy transport 
kommunikatsiyalari (aeroportlar, dengiz, daryo portlari, temir yo‘l, avtomobil 
vokzallari, yuqori sifatli avtomobil yo‘llari, tezyurar poyezdlari va havo kemalari, 
yuqori klasli dengiz va okean passajir kemalari), rivojlangan bank-moliya 
tashkilotlari, xilma-xil servis xizmati ko‘rsatuvchi korxonalari barchasi xalqaro 
turizmning rivojlanishiga juda katta imkoniyatlar tug‘diradi. 
Yevropa mintaqasi tabiiy geografik va siyosiy jihatdan G‘arbiy Yevropa, 
Markaziy (Sharqiy) Yevropa, Shimoliy Yevropa va Janubiy (O‘rta Yer dengizi bo‘yi) 
Yevropa qismlariga bo‘linadi. Yevropa xalqaro turizmda egallagan salmog‘ining 
pastligiga qarmasdan, hamon u dunyo turizmning eng asosiy mintaqalaridan bir 
bo‘lib qolmoqda (54,8%). Buning asosiy sabablari birinchidan mintaqada xilma-xil 
rekratsion (tabiiy, madaniy-tarixiy) resurslarning mavjudligi, ikkinchidan turizmning 
rivojlanishi uchun qo‘lay ijtimoiy-iqtisodiy va infratuzilmalar omillari (yuqori 

---

42 
darajadagi turmush tarkibi, shahar aholisi salmog‘ining yuqoriligi, transport 
tarmoqlarining ser qatnovligi) dir. Yana mintaqaning geografik joylashish omili, 
ya’ni ko‘pgina dunyo mamlakatlariga quruqlik, suv yo‘llari bilan chiqish 
imkoniyatlarining mavjudligidir. Ushbu mintaqaning eng muhim xususiyatlaridan 
biri ichki mintaqaviy turistik oqimning ustunligidir. Yevropa bo‘ylab sayohat 
qilayotgan turistlarning qariyib 9/10 qismi yevropalik aholidir.
Yevropada xalqaro turizmning rivojlanishi bo‘yicha Shimoliy Yevropa 
mintqasi, undan so‘ng Janubiy (O‘rta Yer dengizi bo‘yi) mamlakatlari (Ispaniya, 
Italiya, Gresiya va Fransiya) yetakchilik qilib kelmoqda. Bu mintaqada turizmning 
o‘rtacha yillik o‘sish darajasi 2005-2006 yillarda 6-6,5 foizni tashkil qildi. 
Turizmning eng past o‘sish darajasi (1-1,4 %) Markaziy va Sharqiy Yevropa 
mamlakatlari (Polsha, Chexiya, Belgiya, Lyuksemburg, Avstriya)da kuzatildi. 
Umuman olganda, Yevropa mamlakatlarida xalqaro turizm sohasiga aknchagina 
to‘sqinlik qilgan omillardan biri bu mintaqada iqtisodiy konyukturaning o‘zgarishi, 
ya’ni yevro pul birligiga o‘tishi bilan ifojalanadi.