O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi samarqand davlat universiteti

564f842e9935ca7baab85361bd296da8eb2628b3ce70244a9ef03e46727ea49d
Ko‗rish mumkinki, «Raqamli iqtisodiyot» so‗zining xeshi ham 64 ta harf-
raqamli belgilardan iborat. 
Ulkan miqdordagi ma‘lumotlarning atigi 64 belgili noyob satrga ketma-ket 
o‗tkazilishi imkonsiz ko‗rinishi mumkin, biroq kriptografik funksiyalar aynan shu 
asnoda ishlaydi.
Ushbu texnologiyalar yordamida matn bilan to‗lgan butun kitoblar 64 ta harf 
va raqamlardan iborat bitta satrga aylantirilishi mumkin. 
Misol 3. SHA-256 algoritmiga quyidagi matn parchasini kiritamiz: 
«Blokcheyin va kriptovalyuta texnologiyasi fanning asosiy maqsadi - 
blokchayining asosiy masalalarini o'rganish va uni iqtisodiyotning turli sohalarida 
qo'llash. Blokchayini biznes imkoniyatlarini yaxshilash, banklarning xarajatlarini 

---

10 
kamaytirish, xalqaro tranzaktsiyalarni osonlashtirishi, smart («aqlli») shartnoma 
asoslarini o'rganish mumkin» 
Natijada quyidagi xeshga ega bo‗lamiz: 
3a3af051bb31ddb0027bce96ee1637cf9b54238aaf00eabc285f262c14688bb0 
 
Ko‗rinib turgandek, xeshdagi belgilar soni matnning butun abzatsida ham, 
bitta so‗zda ham, masalan, «Samarqand» so‗zida 
c4343462e59e23b60d93d13da46c1c0f7dfd5fb7f40444e7d11f28d9db106fd7 
64 belgidan iboratdir, faqat noyob ma‘noga ega. 
Kriptografik xesh-funksiyalarning har xil turlari mavjud bo‗lib, ularning har 
biri turlicha ishlaydi. Bitkoinda qo‗llanadigan yuqorida ko‗rsatilgan SHA-256 
xeshlashtirish algoritmi murakkab formula asosida ishlaydi. 
Kriptografik xesh-funksiyalar xususiyatlari 
Kriptografik xesh-funksiyalar shunday xususiyatlarga egaki, ular xesh-
funksiyalardan foydalanishni xavfsiz va ishonchli qiladi. Ushbu xususiyatlarni 
barchasini ko‗rib chiqamiz. 
1. Deterministiklanganlik 
 
Kiritiladigan ma‘lumotlarni necha marta xeshlashtirishingizdan qat‘i nazar, 
chiqishda har doim bir xil xesh bo‗lishini bildiradi. Xesh-funksiyaning ushbu 
xususiyati juda muhim rol o‗ynaydi, chunki aks holda dastlabki ma‘lumotni 
kuzatib bo‗lmasdi.