O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti maktabgacha ta’lim fakulteti

Vizual materiallar
1-savol. O‘lchash asboblari haqida ma’lumot berish.


1-ilova
Rejalash deganda chizmadagi shakl va o‘lchamlami rejalash as­boblari yordamida yasaladigan buyumning zagotovkasiga ko‘chirishni tushunish lozim. Qandaydir biror buyumni tayyorlashdan oldin uning zagotovkasini rejalash, ya’ni ishlov beriladigan chegaralarini chiziqlar bilan belgilab olish lozim. Duradgorlikda masshtabli lineyka, go‘niya, porsi go‘niya, xatkash kabi nazorat-o‘lchov va rejalash asboblaridan foydalaniladi. Rejalashni qalamda rejalash asboblari (masshtab­li chizg‘ich, duradgorlik go‘niyasi,) yordamida chizmaga, eskizga, texnik rasmlarga muvofiq bajariladi. 39-rasmda go‘niya, buklama metr va ruletmetr kabi ayrim rejalash asboblari tasvirlangan.




Goniya Chizg‘ich Ruletmetr
39-rasm. Rejalash va o‘lehash asboblari



Duradgorlik go‘niyasi (39-rasm, a) bir-biriga nisbatan to‘g‘ri bur- chak ostida joylashadigan chiziqlami o‘tkazishga va to‘g‘ri burchak ostida joylashadigan chiziqlami o‘tkazishga hamda to‘g‘ri burchak- lami tekshirishga mo‘ljallangan.
Masshtabli chizg‘ich (40-rasm) o‘lchamlami aniqlash va ulami zagotovkalarga qo‘yish, ishlov berilgandan keyingi o‘lchamlami tek­shirish uchun, shuningdek, to‘g‘ri chiziqlar o‘tkazish uchun xizmat qiladi.
Porsi go‘niya. Buyum qismlarini porsi usulida biriktirishda (por- tret ramkasi qismlari; eshik, deraza romlarining burchaklari; javon, shkaf kabilaming kamizlari, umuman randalar yordamida gul chiqaril- gan qismlami biriktirishda) rejalash porsi go‘niya yordamida bajarila­di. Porsi go‘niya lineykasi kundaga 45° burchak hosil qilib o‘matiladi.



40-rasm. Masshtabli chizg‘ich yordamida detalni rejalash: a) detaining enini o‘lchash; b) reja chizig‘ini o‘tkazish
Xatkash - aniq o‘lchamli qilib arralash, randalash, o‘yish-teshish ishlarini bajarishda yog‘och materiallaming turli tomonlariga ularning qirralariga parallel qilib reja chiziqlari chizishda ishlatiladigan rejalash asbobi. Xatkashlar bir cho‘pli, ikki cho‘pli va ko‘p cho‘pli bo‘lishi mumkin.


To‘g‘ri burchakli detallami (40-rasm) rejalashda quyidagilarga alo­hida e’tibor berish kerak:

1. 
   Masshtabli chizg‘ichning nolli bo‘linmasi o‘lchash boshlanadi- gan chiziq ustida turishi lozim.
   
2. 
   O‘lchash vaqtida chizg‘ichning o‘lchash boshlanadigan chiziqqa nisbatan noto‘g‘ri turishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak.